Een nieuwe biografie is zelden openingsnieuws in alle kranten. Koppen als: “Elon Musk weigert Internet-ondersteuning aan Oekraïense aanval op Russische vloot” deden het begin september 2023 goed. Al die publiciteit zal uitgever Simon & Schuster niet slecht zijn uitgekomen, ook al was het maar een deel van de waarheid, zoals veel van de verhalen over Musk. En zelfs deze vuistdikke biografie (zo’n 700 pagina’s) van Walter Isaacson is een onvoldoende uitgebalanceerd levensverhaal.
Het verhaal over die weigering van Musk is niet volledig en daardoor onjuist. Isaacson zag zich gedwongen om direct na deze ophef in de media een corrigerende aanvulling te publiceren: Musk had helemaal niet voor een specifieke aanval het Starlink-netwerk uitgeschakeld, hij had die nooit voor ondersteuning van militaire operaties op de Krim gegeven. Hij had, zo zei hij, in dit specifieke geval goede reden om bang te zijn voor een nucleaire vergelding door de Russen. Maar vrijwel nergens kon je lezen dat Musk er al op 12 maart 2022 (twee weken na het begin van de inval) voor zorgde dat zijn Starlink-netwerk operationeel beschikbaar was voor het Oekraïense leger. Duizenden satellietontvangers werden in die 14 dagen verscheept vanuit de VS naar Oekraïne. Musk zelf schatte de waarde van de Starlink ondersteuning op zo’n $ 80 miljoen, uit eigen zak betaald). Zonder dat had de Oekraïne geen schijn van kans gehad zich in die beginfase te verdedigen.
95 hoofdstukken
Walter Isaacson is een alom gewaardeerd biograaf. Hij schreef biografieën van Leonardo da Vinci, Benjamin Franklin, Albert Einstein, Henry Kissinger en Steve Jobs. Allemaal persoonlijkheden “larger than life”. Isaacson is een ervaren journalist (hij was hoofdredacteur van Time, CEO van CNN) en hij schrijft gemakkelijk. Het levensverhaal van Steve Jobs werd opgeschreven in 42 hoofdstukken, de op 12 september verschenen biografie van Elon Musk is maar liefst 95 hoofdstukjes, kort en snel, geschreven voor de Tiktok-generatie. Geen notenapparaat in de tekst, korte bronnenopsomming per hoofdstuk achter in het boek. Isaacson heeft zowel de biografie van Jobs als die van Musk vooral gebaseerd op intensieve gesprekken met de protagonist zelf en natuurlijk “honderden” interviews met mensen in hun directe omgeving, echtgenote(s) (in het geval van Musk vijf!), familie, vrienden, werknemers en zakenrelaties. In beide gevallen twee jaar lang als “fly on the wall” hun dagelijks leven gevolgd, in beide gevallen een biografie van een iconische tech-entrepreneur, nog bij hun leven geschreven (al overleed Jobs vlak voordat de biografie verscheen). Beide boeken hebben hetzelfde citaat van Steve Jobs voorafgaand aan de inhoudsopgave: “The people who are crazy enough to think they can change the world are the ones who do.” De paralellen tussen de twee worden in de biografie van Musk regelmatig getrokken, briljante tech-ondernemers, ongelofelijk complexe mensen, met traumatische ervaringen als kind, vaak onuitstaanbaar veeleisend voor hun omgeving, weinig empathisch, altijd in de hoogste versnelling en wie het tempo niet kon volgen, viel af. De tweede quote voorafgaand aan de biografie van Musk is van hem zelf, uit een inderdaad komisch bedoeld optreden in het satirische programma Saturday Night live (8 mei 2021): “To anyone I’ve offended, I just want to say, I reinvented electric cars and I’m sending people to Mars in a rocket ship. Did you think I was also going to be a chill, normal dude?”
Traumatische jeugd
Isaacson kiest voor een strikt chronologische aanpak, beginnend bij ouders van vaders- en moederszijde, dan vader en moeder zelf, jeugd en opvoeding (of gebrek daaraan) in Zuid-Afrika. In de Proloog beschrijft Isaacson in detail hoe de jonge Elon Musk tijdens een survival-kamp in de Zuid-Afrikaanse wildernis (op zijn Afrikaans “veldskool”) door kampgenootjes in elkaar geslagen werd. Vier jaar later ging hij op een tweede bush-tocht en sloeg hij als eerste. Survival geslaagd… Maar in alle andere opzichten was zijn jeugd traumatisch: als in zichzelf gekeerd, introvert kind op school werd hij gepest en zelfs een keer zo in elkaar geslagen dat hij een week in het ziekenhuis moest herstellen. Maar dat was, aldus biograaf Isaacson, nog niets vergeleken met de geestelijke mishandeling door een wrede, misschien wel manisch-depressieve vader. Zijn ouders scheidden al vroeg, hij groeide deels op bij zijn moeder (die om de schrale kost als fotomodel te verdienen veel afwezig was), vanaf zijn pubertijd bij zijn vader die hem urenlang onderwierp aan verbale mishandeling waarbij Elon als “stupid idiot”, “moron” werd neergezet en letterlijk niet mocht bewegen terwijl hij werd uitgescholden. Die jeugdervaringen, hebben Musk gedefinieerd. Isaacson komt er in zijn biografie voortdurend op terug, zover zelfs dat hij de spectaculaire overname van Twitter door Musk in 2022, vooral verklaart uit het verlangen van Musk om zijn eigen “schoolplein” of “speeltuin” te hebben, waar iedereen veilig zou kunnen spelen. Zoals de bezetenheid waarmee hij ondernemingen opbouwt het ultieme bewijs moet vormen voor zijn vader dat hij wel degelijk geslaagd is. Als hij, inmiddels succesvol en rijk, zijn vader naar Californië haalt en een huis voor hem koopt, gaat het al snel mis. Hij stuurt hem terug naar Zuid-Afrika en verbreekt het contact volledig als hij hoort dat zijn vader zijn stiefdochter, een halfzusje van Elon, zwanger heeft gemaakt. Een bittere, eenzame jeugd.
Bezetenheid
Elon Musk ontdekt nog in Zuid-Afrika de personal computer, leert zichzelf programmeren, maakt videogames die hij succesvol weet te commercialiseren. Maar hij ontvlucht op zijn achttiende de toxische omgeving van zijn vader en emigreert naar Canada; zijn moeder, broer Kimbal (zijn meest loyale en trouwe vriend en in het begin ook zakenpartner) en zuster Tosca volgen later. Hij studeert in Toronto, als goede maar niet briljante student, en vervolgt zijn studie aan de University of Pennsylvania in Philadelphia. Het plan was om te promoveren aan Stanford, maar het uitgestippelde carrièrepad leek hem steeds minder aantrekkelijk. Het was 1995, het Internet brak door en Musk besloot dat er drie zaken de toekomst van de mensheid zouden bepalen: het internet, duurzame energie en ruimtevaart. Dus moest hij (24 jaar oud) ondernemer worden om die trends te kunnen benutten. Vanaf dat moment gaat het snel: hij begint (met Kimbal) Zip2, een soort Gouden Gids-online dat de zoekgegevens combineert met de online routebeschrijving naar de betreffende onderneming. Een redelijk succes, maar Musk krijgt ruzie met medeoprichters en investeerders en wordt uitgekocht. Dat geld investeert hij in X.com, een online betaalservice, opnieuw succesvol, die fuseert met een andere betaalservice. Iedereen kent nu PayPal. Enorm succesvol, maar het verhaal herhaalt zich: hij kan niet met anderen samenwerken of iemand als baas boven zich accepteren. Hij wordt (opnieuw) uit het bedrijf gezet, maar PayPal wordt gekocht door eBay en Musk houdt er zo’n $ 230 miljoen aan over. Isaacson laat zien dat Musk ook dan al een bezeten ondernemer is, die letterlijk 7 dagen per week, 20 uur per dag werkt, onder zijn bureau of op de werkvloer slaapt, dat hij geen baas boven zich duldt, geen leiding kan verdragen, ongelofelijk veeleisend is. En hij bemoeit zich met ieder detail van de operatie, dat ook kent, en zonodig (en dat vindt ie vaak nodig!) zelf het werk doet.
SpaceX en Tesla
Musk was dus op zijn 31ste als geslaagd internet-ondernemer honderden miljoenen rijk. Maar dat interesseerde hem nauwelijks. Natuurlijk: het leek in veel opzichten een jetset-buitenkant (in die tijd nog luxe villa’s (later prefereert hij huurhuizen), snelle auto’s en mooie vrouwen), maar hij werkte nog steeds die 20 uur per dag, 7 dagen per week. En had een droom en een visie: de elektrische auto creëren waardoor fossiele brandstoffen zouden worden teruggedrongen en als de aarde op die manier niet gered kon worden, dan de ontsnappingsroute voor de menselijke soort gereed te hebben waardoor een kolonie op Mars gevestigd zou kunnen worden. Dus een raket die mensen van en naar Mars zou kunnen brengen. In 2002 investeerde hij $ 100 miljoen in SpaceX en in 2004 behoorde hij tot de eerste investeerders in Tesla, dat hij uiteindelijk volledig onder controle zou krijgen. Met Tesla en SpaceX zou hij de rijkste man ter wereld worden, maar zo zag het er in 2004 bepaald niet uit. Zowel SpaceX als Tesla balanceerden vele jaren op de rand van de financiële afgrond en Musks vermogen ging er vrijwel helemaal aan op.
Musk speelt eigenlijk voortdurend “va banque”, maar door zijn focus, immense werkkracht, de enorme eisen die hij aan zijn personeel stelde (waar mensen aan de lopende band ontslagen werden als ze niet aan Musks eisen voldeden) en door voortdurend op ieder detail van het ontwerp- en productieproces rigoureus efficiencyprincipes toe te passen, redde Elon Musk het. Tesla overleefde niet alleen maar werd een geweldig winstgevende onderneming, het grootste automerk ter wereld, winstgevender dan alle traditionele merken bij elkaar. SpaceX werd de eerste en enige commerciële partij die het Amerikaanse overheidsprogramma voor de ruimtevaart (NASA) kon uitvoeren. Ook SpaceX werd een zeer profitabele onderneming. Tesla en SpaceX maakten van Musk de rijkste man ter wereld. Bijna in de slipstream van dit succes, richtte hij nog zo’n 4 à 5 andere ondernemingen op (SolarCity (later Tesla Energy), NeuraLink, Boring Company, en natuurlijk, Starlink, het bedrijf dat Oekraïne redde) en was hij in 2015 één van de oprichters van OpenAI.
Gebrek aan empathie
Isaacson beschrijft dit alles in een adembenemend tempo, geaccentueerd door de korte hoofdstukjes. Een snelheid van presentatie waar je ook weleens wat onrustig van wordt, maar het geeft goed de hectiek aan van Musks manier van ondernemen. Musk put mensen uit, is zelfdestructief, kan geen relaties aangaan met medewerkers, collega’s en bazen accepteert hij niet. Blijvende relaties met (dezelfde) vrouwen kan hij niet onderhouden: hij heeft 10 kinderen bij 5 verschillende vrouwen, een aantal keren via in vitrofertilisatie, wat het aantal tweelingen en zelfs een drieling verklaart. Enkele kinderen hebben namen als X, Y en Tau. Musks zakelijk en privéleven wordt beheerst door zijn onvermogen om zich te verdiepen in de ander. Hij beschrijft zichzelf als iemand met Asperger, bipolair, etc. Isaacson neemt dat over. Zakelijk vindt Musk dat een voordeel of bijna een vereiste: te veel empathie maakt je zwak. Als iemand niet goed presteert, moet je onmiddellijk in staat zijn dat hard te corrigeren. En dat doet hij voortdurend…
Wat wordt het einde?
Elon Musk is nu 52 jaar oud. In 2021 was hij de rijkste man van de wereld (dat gaat een beetje op en neer met de aandelenkoers van Tesla), werd hij de Time-Person of the Year, in 2022 kocht hij Twitter… Hij ontsloeg 75% van het personeel, veranderde de naam van Twitter naar X (zodat iedereen nu “X (voorheen Twitter)” zegt of schrijft) en heeft als uiteindelijk doel er een multifunctioneel platform van te maken met betaaldiensten en andere services. Bovendien moet het gekoppeld worden aan X.AI, zijn eigen AI-platform.
Twitter wordt meestal gezien als zijn grootste fout. Musk zelf lijkt er zo nu en dan ook over te twijfelen. Maar het is te vroeg om iets te concluderen, hij kocht het bedrijf een jaar geleden, in 2022. Wat wel vaststaat, is dat Musk de afgelopen vijf jaar sterk geradicaliseerd is en dat hij Twitter als zijn speeltuin ziet waar hij zijn steeds extremer opvattingen kan ventileren. Dit is één van de weinige momenten aan het einde van de biografie dat Isaacson de verbinding legt tussen de biografie en de maatschappij waarin hij leeft. Hij heeft een indringend (en goed leesbaar, soms zelfs spannend) portret gemaakt van een bezeten en “serial” ondernemer en zakenman, de voor de hand liggende psychologische lijnen getrokken naar ouders en opvoeding, maar de biografie zweeft verder een beetje los van de maatschappelijke context. Er zijn economische recessies in 2001-2002 en in 2008, maar ze worden nauwelijks genoemd in het boek. De aanslag op het World Trade Center, de oorlogen in Irak en Afghanistan, niet of slechts terzijde genoemd. Twee jaar Covid krijgt wel aandacht omdat Musk, wars van alle overheidsregels, zich (met succes) verzet tegen de sluiting van zijn fabrieken. Je krijgt aan het einde van deze biografie een beter inzicht in de complexe psychologie van Musk. Als ondernemer maakt hij gebruik van enorme maatschappelijke doorbraken (het Internet), speelt in met de elektrische auto op maatschappelijke problemen (klimaatproblematiek) of probeert overlevingskansen voor de menselijke soort te creëren(het ruimtevaartproject). Krijg je inzicht in Musks denken en handelen door en in de context van zijn tijd? Isaacson had dat vollediger kunnen uitleggen. Musks laatste krachttoer is Twitter. Ook dat had Isaacson kunnen plaatsen in het veranderende maatschappelijk debat over democratie. Een net iets te eenzijdig focus op de psychologie van Musk en te weinig op de sociaal-politieke omgeving waarin hij opereert.
Elon Musk
Walter Isaacson
Unieboek Het Spectrum
ISBN paperback 9789000381609
ISBN e-book 9789000381616
Verschenen in september 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 29,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 19,99)
