Jochen Peiper is in Nederland nauwelijks bekend maar hij stond aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bovenaan de lijst van Duitse oorlogsmisdadigers die door de Amerikanen werden gezocht. Dat had hij te danken aan de executie van tachtig Amerikaanse krijgsgevangen tijdens het Ardennenoffensief, het laatste wanhoopsoffensief van Hitler in december 1944. Die gebeurtenis is de geschiedenis ingegaan als het bloedbad van Malmedy
De Amerikaanse historicus Danny S. Parker werkte twintig jaar aan een biografie over Peiper. Die kwam in 2014 uit in de Verenigde Staten en is nu, bijna tien jaar later, in een Nederlandse vertaling beschikbaar. Parker spitte archieven uit, ploegde zich door procesverslagen en sprak tientallen familieleden, veteranen, getuigen en deskundigen in Europa en de Verenigde Staten. Zijn doel was voor eens en altijd duidelijkheid te scheppen over Malmedy en tegelijk om leven en loopbaan van Peiper in beeld te brengen.
Adjudant van Himmler
Joachim Peiper werd in 1915 in Berlijn geboren als derde zoon van een veteraan uit de eerste wereldoorlog die al in een vroeg stadium lid werd van de NSDAP. Joachim (roepnaam Jochen) en zijn drie jaar oudere broer Horst werden lid van de Hitlerjugend en sloten zich daarna aan bij de SS. Jochen werd gerekruteerd als adjudant van de Reichsführer SS, Heinrich Himmler. Hij vergezelde Himmler bij diens inspectietochten langs toen al bestaande concentratiekampen als Dachau, Buchenwald en Neuengamme. Na de inval in Polen woonde hij met Himmler executies van Polen en Joden en de eerste experimentele vergassingen van geestelijk gehandicapten bij.
Halverwege 1941 verzocht hij om overplaatsing naar een gevechtseenheid en vocht vervolgens ruim twee jaar lang vrijwel onafgebroken in de Sovjet Unie. Hij stond bekend als een bekwame maar meedogenloze commandant. In augustus 1943 werd hij na de val van Mussolini overgeplaatst naar Italië om te proberen de geallieerde opmars tegen te houden. Na een aanslag van partizanen op zijn eenheid brandde hij het dorp Boves in Piemonte plat en liet hij tientallen dorpelingen executeren. Vervolgens vocht hij opnieuw aan het oostfront en in Normandië. Na een herstelperiode als gevolg van een zenuwinzinking kreeg hij tijdens het Ardennenoffensief de leiding over een gevechtseenheid die de bruggen over de Maas moest veroveren, zodat het Duitse leger kon doorstoten naar de haven van Antwerpen om de geallieerde bevoorrading af te sluiten. Tijdens deze missie van de Kampfgruppe Peiper vond het bloedbad van Malmedy plaats. Toen het Derde Rijk in april 1945 instortte bevond Peiper zich in de buurt van Wenen. Lopend op weg naar zijn huis in Beieren werd hij gearresteerd.
Liquidatie in Frankrijk
In 1946 vond in Dachau voor een Amerikaans militair tribunaal het proces plaats tegen de daders van Malmedy. Peiper en 42 leden van zijn Kampfgruppe werden ter dood veroordeeld. Er was veel kritiek op de gang van zaken tijdens het proces en geleidelijk werden alle doodvonnissen omgezet in gevangenisstraffen. Peiper kreeg levenslang, wat later werd omgezet in tien jaar. Hij zat zijn straf uit in de gevangenis van Landsberg, waar Hitler ooit Mein Kampf schreef. Na zijn vrijlating verhuisde hij naar Traves, een klein Frans dorpje aan de Saone, hopend op een rustige oude dag. Het voormalige Franse verzet ontdekte zijn identiteit. Op 14 juli 1976, de nationale feestdag, werd zijn huis in brand gestoken, waarbij hij om het leven kwam. De daders zijn nooit gevonden.
Onbeantwoorde vragen
Parker heeft, zoals gezegd, Peipers hele leven en loopbaan nageplozen en gedocumenteerd. Het notenapparaat beslaat een kwart van het boek. Toch blijven belangrijke vragen onbeantwoord. Zoals de vraag waarom Peiper in 1941 overplaatsing aanvroeg naar een gevechtseenheid. De suggestie wordt gewekt dat hij moeite had met de executies van Polen en Joden die hij als adjudant van Himmler moest bijwonen. Veel liever wilde hij deel uitmaken van de Duitse troepen die in het kader van de operatie Barbarossa aanvankelijk over het Rode Leger heen walsten. De doorslag zou hebben gegeven dat zijn homoseksuele broer Horst in april 1941 als SS-officier tot zelfmoord zou zijn gedwongen door zijn meerderen omdat zijn seksuele geaardheid binnen de SS niet werd geaccepteerd. Maar bewijs voor deze stelling blijft achterwege. De vraag wie het bevel heeft gegeven tot het bloedbad van Malmedy blijft ook onbeantwoord. Op de elders wel gewekte suggestie dat ook aan Amerikaanse zijde Duitse krijgsgevangenen zouden zijn geëxecuteerd gaat de auteur niet in. Peiper liet zich nooit specifiek uit over de zaak Malmedy en volstond met de algemene mededeling dat er van naleving van de oorlogsconventies aan het oostfront nooit sprake was en ook niet kon zijn. Aan het westelijk front werden de conventies beter nageleefd, maar natuurlijk waren er uitzonderingen.
Zonder nazi’s gaat het niet
De biografie telt vijf delen en is wisselend van kwaliteit. Het derde deel met drie hoofdstukken over het Malmedyproces is onleesbaar door de veelheid van personen, de overbodige details, de lange citaten uit processtukken en het ontbreken van een heldere verhaallijn. Daar staat tegenover dat het vierde deel over de omgang met het naziverleden in Duitsland buitengewoon boeiend is. Na de oorlog verkeerde het land in chaos. Meer dan tien miljoen mensen vluchtten uit het oosten van het land dat aan Polen werd toegewezen naar het westen en liefst vier miljoen Duitsers werden gearresteerd in afwachting van berechting. Maar het land kon niet functioneren zonder de voormalige nazi’s. Bij de wederopbouw van de industrie, de steden en de overheid konden ze niet gemist worden. Bovendien hadden de Amerikanen de Duitsers in de Koude Oorlog nodig als een betrouwbare partner in de NAVO. De bevolking wilde de oorlog vergeten en het land weer opbouwen. Onder de regering van Konrad Adenauer werd tussen 1949 en 1961 een beleid gevoerd van horen, zien en zwijgen. Wie zich niet te opvallend als nazi manifesteerde werd met rust gelaten. De zwijgcultuur stond niet in de weg dat de organisatie van de voormalige Waffen-SS’ers opvallend actief kon zijn. Hun vereniging, de HIAG, had 70.000 leden, een derde van het aantal Waffen-SS’ers dat de oorlog had overleefd. De HIAG zette zich niet alleen in voor pensioenen en oorlogsgraven maar organiseerde ook bijeenkomsten en wilde vooral de publieke opinie ervan overtuigen dat de leden van de Waffen-SS niet anders waren dan de leden van de Wehrmacht. Peiper liet zich sporadisch zien op bijeenkomsten van de HIAG, maar was achter de schermen behoorlijk actief.
Alsnog vervolging
Na het proces tegen Adolf Eichmann in 1961 in Jeruzalem veranderde in navolging van de rest van de wereld ook in de Bondsrepubliek de houding ten opzichte van het oorlogsverleden. Onder impuls van Simon Wiesenthal ontstond een beweging om voormalige nazi’s alsnog te vervolgen. Dat leidde tot een nieuwe reeks processen in de jaren zeventig. Die nieuwe aandacht zorgde bij Peiper voor veel onrust. Hij vreesde dat hij zich alsnog voor zijn misdaden in Italië zou moeten verantwoorden, nadat hij de straf voor zijn misdaden in de Ardennen al had uitgezeten. Waarom hij in die omstandigheden koos voor een verhuizing naar Frankrijk is opnieuw een vraag die in de biografie niet bevredigend wordt beantwoord. Hoe dan ook, de verhuizing werd Peiper uiteindelijk noodlottig. Hoewel hij na de ontdekking van zijn identiteit voortdurend werd bedreigd, bleef hij in Traves wonen. Opvallend is dat hij de steun kreeg van Serge en Beate Klarsfeld, de bekende Franse nazi-jagers die Klaus Barbie, de slager van Lyon, voor het gerecht hadden gebracht. Klarsfeld zei dat Peiper als een van de weinige nazi’s wél bestraft was voor zijn oorlogsmisdaden en dat hij daarom met rust moest worden gelaten. Maar die opvatting was aan zijn moordenaars niet besteed.
De moeizame reconstructie van de oorlogsmisdaden die in de Tweede Wereldoorlog zijn gepleegd, ook in het geval van Peiper, laat zien hoe belangrijk het is om bij oorlogen en conflicten in een vroeg stadium bewijsmateriaal te verzamelen en vast te leggen, ook al is er nog geen uitzicht op een proces.
Hitlers strijder. Leven en oorlogen van SS-kolonel Jochen Peiper
Danny S. Parker
Just Publishers
ISBN paperback 9789089755551
Verschenen in mei 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,99)
