Leven alsof je met maximumsnelheid een doodlopende straat in rijdt. Het lied van Jeroen Willems

Op 3 december 2012 zakte Jeroen Willems in elkaar tijdens een repetitie op het podium van Carré. De acteur, net vijftig jaar oud, overleed enkele uren later in een Amsterdams ziekenhuis aan de gevolgen van een zwaar hartinfarct. Het journaal opende met zijn dood, de feestavond om 125 jaar Carré te vieren werd afgelast. Tien jaar na zijn onthutsende en onverwachte dood is er de biografie van Mieke Koenen. Koenen kende Willems vanaf zijn vroegste kinderjaren, was bevriend met zijn jongste zus en woonde in dezelfde straat als het gezin Willems. Ze ziet de allereerste optredens van Willems op het podium van de aula van hun middelbare school in Heerlen en blijft zijn carrière volgen vanaf het prille begin. Van een groot deel van de voorstellingen en gebeurtenissen die in haar boek worden beschreven was ze getuige. Voor het schrijven van dit boek beschikte ze daarnaast over materiaal uit de nalatenschap van Jeroen Willems en sprak ze met vele dierbaren, vrienden en collega’s. Een omvangrijk en lijvig monument voor een imponerend kunstenaar met een al even imponerend oeuvre is het resultaat. Koenens persoonlijke betrokkenheid bij haar onderwerp is voelbaar op iedere bladzijde en maakt dit boek voor mij extra bijzonder.

Jeugd in Limburg

Jeroen Willems (1962) groeit op in Welten, in een sociaal bewogen katholieke familie als derde in een gezin van vier kinderen.  Zijn beide ouders leren elkaar kennen op de Maastrichtse Toneelacademie en zijn beiden actief op de Limburgse amateurpodia. Willems beschreef hun gezin ooit als de miniversie van de familie Von Trapp. Alle kinderen een instrument spelend, iedereen zingend, zijn ouders incluis. Zijn vader is leraar op zijn middelbare school en daar de drijvende kracht achter de meeste culturele activiteiten en toneelvoorstellingen. Kees Willems is een man met een missie en een tomeloze theaterambitie. Jongeren leren hoe leven en literatuur met elkaar vervlochten zijn. De populaire en geliefde leraar wordt maar 52 jaar, Jeroen is pas 13 wanneer zijn vader overlijdt en zijn moeder achterblijft met vier jonge kinderen.

Toneelacademie Maastricht

Lange tijd heeft Willems gedacht dat hij missionaris of welzijnswerker wil worden maar ineens is er de revelatie dat hij wil acteren. Op zijn 20^ste wordt hij aangenomen op de Toneelacademie in Maastricht. Een gedegen vakopleiding, keihard werken, een overvol lesrooster, grondig, pittig, ambachtelijk en uitputtend. Een torenhoge druk van elkaar opvolgende presentaties en beoordelingen. De sfeer in Jeroens klas is goed, hij voelt zich er veilig en maakt vrienden en vriendinnen voor het leven. Willems is een verpletterend mooie man en heeft zowel mannen, vrouwen als opdringerige docenten achter zich aan. Hij wordt zich steeds meer bewust van zijn homoseksuele geaardheid, die hem lang niet altijd vrolijk stemt. Na hat afronden van de  Toneelacademie vertrekt Willems voor een aantal maanden naar Turkije om daar te werken, rond te reizen, de taal te leren en een tijdje weg te zijn van alles en iedereen. Terug in Nederland verhuist hij naar Amsterdam, waar hij zijn eerste rol speelt als professioneel acteur. In 1988 komt hij terecht bij theatergezelschap Hollandia.

Hollandia

De artistiek leiders van het Noord Hollandse gezelschap, Johan Simons en Paul Koek, wilden sociaal-politieke betrokkenheid op vernieuwende wijze verbinden met experimentele vormgeving en zich daarbij richten op mensen die niet of nauwelijks met theater in aanraking kwamen. Dat resulteerde in locatievoorstellingen die mensen uit de omgeving van de locatie moesten verleiden erop af te komen. Hollandia speelde in kippenhokken, autosloperijen, tuinderskassen, scholen, schuurkerken, tunnels en op vele andere onwaarschijnlijke plekken.

De Hollandia-acteurs moesten zich verhouden tot de ruimte, en maakten daarnaast iedere nieuwe speelplek tot een tijdelijke thuisbasis. Dat alles bevorderde de concentratie en saamhorigheid van de groep. Bij Hollandia, ‘een collectief van geestverwanten’,  was ruimte voor inbreng van iedereen, door de gezamenlijke en onderzoekende werkwijze. Zestien jaar lang zou Willems innig verbonden blijven aan Hollandia. In die jaren maakte hij daarnaast ook uitstapjes naar andere gezelschappen, en werkte hij voor film en televisie

Werk, werk en nog eens werk

In 1997 maakt Willems bij Hollandia Twee stemmen, het stuk dat het startpunt zou worden van zijn internationale carrière. Hij speelt het met tussenpozen vijftien jaar lang, in Nederland, in Europa, en zelfs wereldwijd. Er komt een Duitstalige versie van het stuk, later een Engelstalige en een Franstalige. Willems reist er de wereld mee over en streeft ernaar het stuk te spelen in de taal van het land waar hij wordt uitgenodigd. Hij voelt dat de vertalingen zijn spelmogelijkheden verruimen. Naast het spelen in al die talen in binnen- en buitenland begint Willems ook met regisseren. In Heerlen regisseert hij een groot locatieproject, een toneelstuk dat hij grotendeels zelfs heeft geschreven, over de mijnen in Limburg. Zijn eigen, inmiddels 74-jarige moeder speelt erin mee. Inmiddels werkt hij ook mee aan talloze televisieseries en films. Zijn overvolle agenda met steeds maar nieuwe rollen en reprises van succesvoorstellingen put hem uit maar van minder werken is geen sprake. Een sabbatical van enkele maanden met zijn geliefde, de acteur Marcel Musters, breekt hij eerder af omdat hij alweer in Duitsland op tournee moet. Na 15 jaar ‘doordenderen als een goederenwagon’ bij Hollandia slaat de metaalmoeheid toe. Op zijn veertigste gaat hij weg bij het gezelschap en besluit als freelancer verder te gaan. Hij heeft behoefte aan reflectie, tijd om dingen te laten bezinken, lichter werk, niet meer avond aan avond donkere personages in loodzware stukken te hoeven spelen.

Jacques Brel

Willems heeft zin om meer te gaan zingen en gaat in 2004 een avontuur aan bij Theatergroep Oostpool. Een voorstelling met liederen van de legendarische Jacques Brel. Willems probeert niet de zanger te imiteren maar benadert de voorstelling en de chansons als acteur. De voorstelling, een tweeluik, opent met een monoloog, gevolgd door een concert met een vierkoppig combo. De Franse teksten van Brel zijn opnieuw vertaald en worden door Willems naar zijn hand gezet en de zaal in gespuwd. Het kernthema van de voorstelling is het devies van Brel te leven alsof je met maximumsnelheid een doodlopende straat in rijdt. Willems is voor iedere voorstelling onbeschrijfelijk gespannen omdat hij, ingekaderd door het combo, niet kan improviseren. Na een korte aanlooptijd zit de voorstelling avond aan avond vol. Willems wint er in 2004 de Louis d’Or mee en de jury prijst de zeldzame reikwijdte van zijn talent.

Geen gas terugnemen

Willems behoefte aan gas terugnemen en reflectie is er nog steeds, maar zijn brandende ambitie en alle mooie projecten die op zijn weg komen maken dat zijn agenda blijft volstromen en dat hij zijn grenzen op werkgebied maar blijft verleggen. In 2007 loopt zijn relatie op de klippen. Hij heeft er jarenlang verdriet om. Mentaal gaat het op zeker moment weer beter met hem, zijn fysieke gezondheid laat te wensen over. Hij rookt nog altijd te veel, vrienden merken dat hij nu en dan kortademig en benauwd is. In 2012 is Willems gast van het jaar tijdens het Nationaal Filmfestival. Er wordt een ruime selectie getoond van films en televisieseries waarin hij meespeelde. Er is een diner met vrienden en familie die hem toespreken. Op de sluitingsavond van het festival wint hij een Gouden Kalf voor beste mannelijke acteur in een televisiedrama. Na een woord van dank tot zijn collega’s richt hij zich tot zijn dan al 35 jaar overleden vader: “Pap, ik heb een kalf!” Krap twee maanden later komt een einde aan zijn leven en gloedvolle carrière.

Meer dan honderdduizend levens

Jeroen Willems heeft meer dan honderdduizend levens in zichzelf verbrand, zegt regisseur Johan Simons tijdens de afscheidsbijeenkomst voor Willems in de Stadsschouwburg. Mieke Koenen heeft geprobeerd vele van die levens in dit boek te beschrijven. Na het lezen van deze biografie ben je eigenlijk verbaasd dat Willems niet op zijn veertigste al is overleden. Iemand die zo hard werkte, zoveel van zichzelf vroeg, zich zo vol vuur en compromisloos in verschrikkelijke personages en zware rollen stortte, zichzelf zo opbrandde, koerste die niet eigenlijk onontkoombaar op zijn einde af? Mieke Koenen wekt hem met bewondering en compassie opnieuw tot leven en geeft hem voor de duur van bijna 500 bladzijden aan ons terug. De beschrijvingen van al die voorstellingen, waarbij ze meestal zelf in de zaal zat, zijn even gedegen als meeslepend. We zien Jeroen Willems weer spelen, we horen hem weer Brel vertolken, we laten ons weer door hem raken, meevoeren en ontroeren. Zijn lied wordt gehoord, opnieuw, en gloeit in ons na.

Lees ook het interview met Mieke Koenen door Marita de Jong op Biografieportaal.

Je lied wordt gehoord. Jeroen Willems, acteur en zanger
Mieke Koenen
Nijgh & Van Ditmar
ISBN paperback 9789038812441
Verschenen in december 2022

Bestelinformatie