In 2001 werd Stanley Hauerwas (1940) door TIME magazine uitgeroepen tot ‘Beste theoloog van Amerika’. Niemand in de theologie kan dan meer om hem heen. Radicaal, tegendraads en profetisch wordt hij genoemd. De auteurs van Stanley Hauerwas. Een theologische biografie willen deze belangwekkende theologische stem graag laten horen.
Hauerwas zelf wist met de kwalificatie ‘beste theoloog’ niet zo goed raad. Voor hem was theologie ’nadenken over het getuigenis dat de kerk van alle tijden en plaatsen aflegt van de ware drie-enige God. Een goede theoloog probeert geen eigen, originele positie te ontwikkelen maar tracht dienstbaar te zijn aan dat getuigenis’. Het draait in de theologie niet om wie de beste is, maar hij hoopte met deze kwalificatie iets te betekenen voor Gods goede plannen.
Afkomst en studie
Hoe dan ook, onder vakbroeders en -zusters is zijn naam als theoloog rond de eeuwwisseling gevestigd. Beetje vreemde eend in de bijt: ‘een kleine man op sportschoenen, in een versleten spijkerbroek en erg ruim zittend overhemd’. Hij praat met een stevig Texaans accent en brengt keurige academici en vrome kerkmensen aan het schrikken met stevige krachttermen. Die heeft hij geleerd in de bouw, net als hard werken en geen tijd verlummelen. Hij is afkomstig uit een eenvoudig gezin in Texas. Zijn vader was metselaar, zijn moeder deed de huishouding en Stanley werkte van jongs af mee. Op zijn achttiende was hij volleerd metselaar.
Als tiener koos hij ervoor zijn leven toe te wijden aan God.
‘Ik dacht dat als God mij niet zou gaan redden, ik in ieder geval God een handje kon helpen door een van zijn dienaren in de kerk te worden,’ schreef hij. En na enige twijfel koos hij voor een studie theologie. Hij promoveerde aan Yale University en kreeg achtereenvolgens functies aan Augustana College in Illinois, aan Notre Dame University in Indiana en aan Duke Divinity School in Durham, in de staat North Carolina.
Pacifisme
Thuis waren ze lid van een methodistische kerk. De nadruk lag op de individuele gelovige, alles draaide er om ‘gered worden van je zonden’. Maar gaandeweg ontdekte hij dat het niet gaat zonder de gemeenschap van de kerk. Dat besef ontstond vooral tijdens zijn werk aan Notre Dame University, waar hij in aanraking kwam met de rooms-katholieke wereld. In diezelfde periode, 1970-1984, maakte hij kennis met de doopsgezinde theoloog John Howard Yoder. Yoder is pacifist en door hem gaat Hauerwas inzien dat ‘vredestichten’ niet zomaar een soort aanbeveling is of een mooi ideaal van Jezus, maar ‘een essentieel onderdeel van Gods beslissing om mensen te redden’. Begrippen als ‘pacifisme’ en ‘geweldloosheid’ hebben voor hem een passieve klank, daarom spreekt hij over de praktijk van het vredestichten, peace-making.
Zijn schatplichtigheid aan Yoder wordt later problematisch als aan het licht komt dat Yoder een aantal vrouwen, met wie hij samenwerkte aan verschillende onderwijsinstellingen, heeft misbruikt.
Samenleving
Hauerwas is kritisch over de Amerikaanse samenleving en bestrijdt het publieke misbruik van het christelijk geloof.
Na 11 september 2001 komt hij in verzet tegen de oorlogen van de VS tegen Irak en Afghanistan. Kenmerkend voor hem is ook een artikel in de Washington Post van 27 januari 2017, vlak na de inauguratie van Donald Trump als president van de VS. Hij waarschuwt voor populistische leiders, die zich opwerpen als redders van het gewone volk en vragen om een geloof en navolging die christenen alleen aan God verschuldigd zijn. Laat je niks wijs maken, schreef hij: “Trump is nogal vroom en zijn religieuze overtuigingen gaan gevaarlijk diep. Maar zijn vroomheid is geen weerspiegeling van christelijk geloof. [-] Volgens Trump is er niets dat het Amerikaanse volk niet kan bereiken, zolang we maar in onszelf en ons land geloven. Maar christenen geloven niet in ‘onszelf’ of ‘ons land’. [-] Wij aanbidden God. Niemand anders behoort aanbeden te worden. Christenen hebben een woord om de aanbidding van dat wat niet God is te beschrijven: afgoderij. Afgoderij kan natuurlijk een behoorlijk indrukwekkende vorm van devotie zijn. De enige moeilijkheid is dat afgodendienaars meestal degene vermoorden die hun ‘god’ in twijfel trekt.”
Kerk
Allerlei grote thema’s komen bij Hauerwas aan de orde. Het gaat over de kerk en deugden, over abortus en euthanasie, over huwelijk en homoseksualiteit, over pacifisme en politiek. Hij is meer schrijver van essays dan bouwer van een theologisch systeem. Vakkundig metselt hij, steen voor steen.
Centraal staat bij hem uiteindelijk de kerk. De kerk is voor hem een plaats waar het bijbelse verhaal geleefd wordt, waar mensen, bezield door Gods geest, elkaar voorgaan in het uitleven van dat verhaal. Daarvoor hebben ze elkaar nodig.
Het gaat om leven naar de bedoeling van God en om het volgen van Jezus als levend voorbeeld. Een kerk die trouw is aan het evangelie fungeert als spiegel voor een seculiere samenleving.
Biografie of niet
Biografie en theologie zijn in dit boek met elkaar verweven. De eigenlijke beschrijving van leven en werk van Hauerwas is betrekkelijk kort, ruim 100 bladzijden. Heel leesbaar, maar voor een biografie wordt in dit boekje van 143 bladzijden wel erg veel geëvalueerd. Het begint met het Voorwoord van de beide auteurs. Dan volgt een Voorwoord door een derde theoloog. Een vierde theoloog verzorgt het Nawoord en daar gaat nog weer een evaluerend hoofdstuk van de auteurs zelf aan vooraf. Onder de titel: ‘Een theologie voor de 21ste eeuw?’ leggen ze Hauerwas nog eens langs hun theologische meetlat. Onwillekeurig denk je: Wat zou Hauerwas er zelf van vinden? Hij leeft tenslotte nog.
De auteurs concluderen dat hij iemand is die de kerk helpt om zich te bezinnen op haar missie in de wereld. ‘Zijn theologie maakt duidelijk dat de kerk in een seculiere context niet uitgespeeld is maar moet doen wat ze altijd gedaan heeft. Bidden, verkondigen, vieren en dienen.’
En dan blijf je als lezer uiteraard achter met de twijfel of dit voldoende zichtbaar is in onze chaotische wereld. Een wereld waarin presidenten zich christelijk noemen en waarin oorlog gevoerd wordt met de zegen van de kerk. Bij het lezen van het boek kwam ook het verlangen op naar een taal die minder binnenkerkelijk gericht is, en die ook buiten onze eigen theologische bubbel als relevant wordt ervaren. Het boek roept zulke vragen op, biografie of niet.
Stanley Hauerwas. Een theologische biografie
Ariaan Baan, Jan Martijn Abrahamse
KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht
ISBN 978 90 435 3803 9
Verschenen in maart 2022
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 14,99)Bestel als ebook bij bol.com (€ 9,99)
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 14,99)
Bestel als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 9,99)
