Een biografie van Barbara. Een onstuimig leven in gepassioneerde liederen

Op 24 november 2022 is het 25 jaar geleden dat de Franse chansonnière Barbara overleed. Voor Meta Gemert één van de redenen om een monument voor haar op te willen richten. De andere reden, zo vermeldt ze in haar voorwoord,  is haar kleine ergernis over het feit dat Barbara, een icoon  in Frankrijk met de status van een rockster, naar haar mening veel te weinig aandacht kreeg in het televisieprogramma Chansons! dat in het najaar van 2021 op de Nederlandse televisie werd uitgezonden. In de oudejaarsavonduitzending van het programma werd dat gebrek aan aandacht enigszins goedgemaakt en nu is er ook Meta Gemerts monument. Een grondig en bevlogen boek, dat in augustus 2022 het levenslicht zag.

Monument voor een oeuvre

Het boek is, meer nog dan een monument voor de persoon Barbara, een monument voor haar oeuvre. De insteek die Gemert kiest is bijzonder. Bijna alle hoofdstukken dragen de titels van chansons die Barbara heeft geschreven. Over speciale mensen uit haar leven, over ontmoetingen, gebeurtenissen, plekken. Het boek is de vertelling van haar leven aan de hand van deze chansons en de duiding van haar chansons in één. Aan het eind van ieder hoofdstuk staat het chanson waaraan de titel van het hoofdstuk refereert in het Frans afgedrukt, met de Nederlandse vertaling eronder. Die vertalingen zijn niet allemaal even poëtisch maar wel erg praktisch voor wie geen Frans leest. Omdat haar werk zeer autobiografisch is laten de chansons zich feitelijk lezen als de soundtrack van haar leven, als de autobiografie die Barbara zelf ooit is begonnen maar nooit heeft afgemaakt. Het is een vorm van vertellen waar ik als lezer even aan moest wennen maar die mij steeds meer ging aanstaan naarmate ik vorderde in het boek.

Onrustige jeugd

Barbara’s oeuvre is omvangrijk en haar geschiedenis bepaald niet saai. Ze werd geboren als Monique Andrée Serf in een Joodse familie. Als klein meisje maakt ze voor het eerst kennis met muziek bij Granny, haar grootmoeder van moeders kant, waar ze op de piano speelt en zelfverzonnen liedjes zingt. Haar grootmoeder is een toevluchtsoord in een jeugd die verder onrustig en onveilig is. Door de aanhoudende gokschulden van vader Serf moet het gezin herhaaldelijk op de vlucht voor schuldeisers. Wanneer de oorlog uitbreekt wordt het leven  voor het Joodse gezin nog ingewikkelder. Bovenop dat alles ontwikkelt haar vader een ongezonde seksuele interesse in zijn dochter. Ze is tien jaar wanneer het seksuele misbruik door haar vader begint, dat zal voortduren tot ze het huis verlaat. De relatie met haar vader wordt nooit meer hersteld en hij overlijdt zonder dat er een verzoening of vergeving kan plaatsvinden. Het is één van de grote pijnpunten in haar leven.

Brussel

Na de oorlog zet Barbara, terug in Parijs, haar eerste aarzelende stappen in de richting van een grote zangcarrière. Ze volgt klassieke zanglessen en doet in 1948 auditie in Théâtre Mogador. Ze wordt daar aangenomen, het is alleen niet helemaal duidelijk of dat vanwege haar fraaie zangstem of haar mooie lange benen is. Ze blijft er een paar maanden werken en vertrekt daarna naar Brussel om aan haar vader en de ellende thuis te ontsnappen. Er volgen rommelige jaren. Via Brussel , waar ze intrekt bij een neef die orkestleider en souteneur is, komt ze terecht in Charleroi.  Ze zingt daar een tijdje in een club, doet nu en dan auditie in Brussel en gaat liftend weer terug naar Parijs, waar ze ook probeert voet aan de grond krijgt als zangeres. Ze werkt te hard, raakt uitgeput en ondervoed, belandt in het ziekenhuis, keert terug naar Brussel en sluit daar vanwege problemen met de vreemdelingenpolitie een impulsief huwelijk om zo aan een verblijfsvergunning te komen.

Doorbraak

Pas vanaf 1955, wanneer ze haar eerste plaatje mag uitbrengen, komen de eerste kleine doorbraken in haar carrière. Ze verandert haar uiterlijk, knipt haar haar af, valt kilo’s af en gaat zingen in L’Écluse, een kleine club in Parijs waar ze uiteindelijk zeven jaar zal optreden en alle artiesten ziet zingen die bekend zijn, of dat zullen worden. En zo ook zijzelf. La Chanteuse de minuit, zo wordt ze deze jaren genoemd, en zo heet ook het eerste plaatje dat in 1958 verschijnt met enkele van haar haar eigen nummers. In datzelfde jaar komt ze op de televisie en dat betekent een grote boost voor haar bekendheid. Haar huwelijk is inmiddels op de klippen. Andere geliefden, een bonte stoet van kleurrijke mannen die niet allemaal even koosjer en betrouwbaar zijn volgen elkaar even snel op als de zangsuccessen die eindelijk komen. En de zenuwinzinkingen die met dat succes gepaard gaan. Ze geniet van de intense belangstelling die haar ineens ten deel valt maar voelt deze ook als inbreuk op haar privacy. Ze slikt allerlei middelen en wordt regelmatig in klinieken opgenomen. In haar chansons geeft ze zich schaamteloos bloot, daar zingt ze haar leven, daar voelt ze zich veilig genoeg om het zelfs over haar incestverleden te hebben. Met journalisten heeft ze een haat-liefdeverhouding, zijn gesprekken vaak vijandig en vele onderwerpen taboe.

Gelukkig op het podium

Op het podium voelt ze zich gelukkig en haar publiek, omvangrijk en jeugdig, draagt haar tot het einde toe op handen. Taferelen met uitzinnige fans doen soms niet onder voor de hysterie die The Stones of The Beatles meemaakten. Gemert haalt in haar voorwoord een anekdote aan van een fan die Barbara ooit een brief schreef omdat ze als jonge vrouw zo graag naar een concert wilde maar geen geld had voor een kaartje. Barbara belde haar op, sprak haar voicemail in, regelde een kaartje voor het concert en bleef tot haar dood contact met deze fan houden. Het typeert hoe sterk de band was die zij met haar publiek voelde en hoezeer zij deze band koesterde.

De laatste jaren van haar leven treedt Barbara niet meer live op. Ze maakt nog wel een paar studioplaten en leidt een teruggetrokken bestaan, breiend en genietend van haar grote tuin. Ze sterft onverwacht in 1997, in een ziekenhuisbed. Na het eten van een fruits de mer loopt ze een voedselvergiftiging op die na een kettingreactie van complicaties en een toxische shock de dood tot gevolg heeft. Een bijzonder en abrupt einde van een vol en kleurrijk leven.

Na het lezen van dit boek zie ik een film, televisieserie of muziektheatervoorstelling over Barbara wel voor me. En heb ik hoe dan ook zin om al die mooie nummers, die Meta Gemert heeft geduid en ingekleurd, weer eens met hernieuwde interesse te beluisteren.

Barbara, een gezongen leven
Meta Gemert
Uitgeverij Van Maaskant Haun
ISBN
Verschenen in augustus 2022

Bestelinformatie