Elizabeth Stuart, Queen of Hearts

Elizabeth Stuart was slechts vorstin voor een jaar, hetgeen haar in Europa de meewarige titel van ‘winterkoningin’ opleverde. Toen de dochter van Jacobus I in 1613 met Frederik V, keurvorst van de Palts trouwde, kon ze nauwelijks bevroeden dat die verbintenis de rest van haar leven zou bepalen. Terwijl ze toch al weduwe werd op haar 36ste.

Het had alles te maken met het opstandige Bohemen, dat zich in 1619 losmaakte van de katholieke Habsburgers. De protestantse meerderheid in de Landdag prefereerde Frederik als zijn staatshoofd, die de toegeworpen kroon met beide handen aangreep. Ferdinand II, aartshertog van Oostenrijk en keizer van het Rooms-Duitse Keizerrijk, liet het er niet bij zitten en trok naar het opstandige koninkrijk. Tijdens de Slag bij de Witte Berg op 20 november 1620 haalde hij een eclatante overwinning op de Tsjechen. Elizabeth vluchtte met haar kinderen naar de Republiek der Verenigde Nederlanden en vond daar – op uitnodiging van stadhouder Frederik Hendrik- een vorstelijk onderkomen. Aan de Kneuterdijk 22 in Den Haag om precies te zijn, eens het optrekje van Johan van Oldenbarnevelt.

Queen of Hearts

In tegenstelling tot heel wat voorgangers koos Nadine Akkerman niet de titel van Winterkoningin voor haar biografie van Elizabeth Stuart, maar gaf ze de voorkeur aan een andere koosnaam die Elizabeth werd toegedicht. Ze was de ‘queen of hearts’. Elizabeth had een unieke positie in het Europese krachtenveld van de eerste helft van de zeventiende eeuw verworven.  Dat werd beheerst door de Dertigjarige oorlog en een thuisfront waarin religieuze twisten tussen katholieken en protestanten nog aan de orde van de dag waren. In 1609 vond er een heus complot plaats tegen Jacobus I en zijn beoogde erfopvolger, oudste zoon Henry. Guy Fawkes wilde het hele parlement opblazen, met de machtige Stuarts erbij. De complotteurs dachten in Elizabeth, opgevoed in de Schotse hooglanden door de ‘nannies’ Lord Livingston en zijn katholieke echtgenote, een waardig troonopvolgsters gevonden te hebben.

Maar Elizabeth moest weinig weten van de Kerk van Rome Haar moeder, Anna van Denemarken, had liever gezien dat ze met een Spaanse Habsburger was getrouwd. Het verhaal gaat dat Elizabeth nog liever een ‘de vrouw van de Palgraaf was, dan de grootste Papistische koningin van het christendom’, maar dat is volgens Akkerman een broodje aap verhaal, pas in het leven geroepen in een tekst van ruim tachtig jaar later.

Zo weet Akkerman wel vaker het gangbare beeld van Elizabeth overtuigend bij te stellen. Dat ze spilziek was, bijvoorbeeld. Of een slechte moeder zou zijn geweest die meer geïnteresseerd was in haar aapjes dan in haar kinderen. De schilderijen die Elizabeth tijdens haar leven liet vervaardigen hadden niets met haar vermeende  ijdelheid te maken, maar waren propaganda voor de goede zaak. Zo vereeuwigde Gerard van Honthorst haar ten voeten uit in 1636. Als een ware matrones streed ze voor haar rechtmatige belangen en die van haar kroost in de Palts, dat zich gewillig rond haar strijdros had geschaard.

Feministische invalshoek

Akkermans invalshoek is een feministische. Elizabeth Stuart doet in alles haar naamgeefster Elizabeth I eer aan en gaf als grootmoeder van George I de genealogische fakkel door aan Elizabeth II (1926-2022). Haar levensverhaal zegt ook veel over de positie van de weduwe in de gendergeschiedenis.  

Wat uiteindelijk beklijft van deze sprankelende en bij tijd en wijle geestige biografie is vooral het portret van een intelligente en daadkrachtige vrouw die haar erfenis voor haar kinderen veilig wilde stellen. Dat ze ruim veertig jaar van haar leven in de Republiek der Verenigde Nederlanden heeft doorgebracht, had vooral politieke redenen. Het thuisfront zat niet te wachten op een potentiële onruststoker in religieuze aangelegenheden. En zij wilde op haar beurt haar kansen op het Europese continent niet verspelen door het kanaal over te steken. Vorig jaar verscheen van de Amerikaanse historica Nancy Goldstone De dochters van de Winterkoningin, door mij besproken voor het Historisch Nieuwsblad (2021, nr. 5). Deze biografie van Elizabeth Stuart door Nadine Akkerman is stukken beter.

Bestelinformatie

Bestel als hardcover bij bol.com (€ 23,99)
Bestel als ebook bij bol.com (€ 14,99)

Bestel als hardcover bij bol.com (€ 37,99)