In de ochtend van 7 november 1938 betrad een jongeman de Duitse ambassade in Parijs, meldde aan de portier dat hij belangrijke informatie te delen had, kreeg een onderhoud met een lagere ambtenaar en schoot zijn pistool op hem leeg. Die jongeman heette Herschel Grynszpan, een Duitse jood van Poolse afkomst, geboren in 1921 in Hannover. Zijn slachtoffer heette Ernst Eduard vom Rath, wiens doodstrijd twee dagen zou duren. Enkele uren na het overlijden van Vom Rath braken in Duitsland de eerste pogroms uit – georchestreerd door het nazi-regime. Goebbels vond in de aanslag een rechtvaardiging voor de terreurgolf die de geschiedenis is ingegaan als de Kristallnacht.
Jonathan Kirsch schreef een biografie van Herschel Grynszpan, waarin hij niet alleen de motieven voor de moordaanslag reconstrueert, maar ook de historische betekenis van deze daad tracht te herijken. Hannah Arendt, die Grynszpan in Eichmann in Jeruzalem een ‘psychopaat’ noemt, was niet de enige die de soloactie van de getormenteerde tiener veroordeelde. Volgens sommigen was Grynszpan een egomaan, die lak had aan de consequenties van de moordaanslag. Grynszpan werd min of meer verantwoordelijk gesteld voor het uitbreken van de Kristallnacht. Die zienswijze “is not merely unsupported by the facts of history, but is also morally bankrupt,” aldus Jonathan Kirsch.
Grynszpan kwam in verzet tegen het nazi-regime toen zijn ouders in het najaar van 1938 ‘gerepatrieerd’ werden naar Polen. Toen hij na de Duitse bezetting van Frankrijk door de Gestapo werd ingerekend wist hij een showproces te voorkomen. Hij verklaarde een verhouding te hebben gehad met Ernst vom Rath. Goebbels zat bepaald niet te wachten op een homoseksuele martelaar in zijn contreien en blies het showproces af. Herschel Grynszpan verdween als een anonymus in de nevelen van de geschiedenis.
The Short, Strange Life of Herschel Grynszpan
Jonathan Kirsch
Uitgeverij WW Norton & Co
ISBN 9780871404527
Verschenen juni 2013
