Veelzijdige Jos Brink verdient een biografie

De eerste keer dat verslaggever, journalist en schrijver Tom van den Oetelaar (1975) Jos Brink zag, was op televisie in het spelprogramma Wedden Dat. De 10-jarige Tom – het klassieke beeld: met natte haartjes op de bank – was meteen verkocht. ,,Ik vond hem op een leuke manier grappig en brutaal en ben hem blijven volgen.’’ Na het overlijden van de veelzijdige televisiepersoonlijkheid in 2007, zat Van den Oetelaar met smart te wachten op de biografie, die maar niet verscheen. Hij besloot die dan zelf maar te gaan schrijven omdat hij vindt dat Brink een biografie verdient. ,,Jos heeft enorm veel betekend voor het cultureel en maatschappelijk leven in Nederland. Hij was, naast een populaire presentator en showman, één van de belangrijkste breekijzers voor de homo-emancipatie in Nederland, gewoon door er niet moeilijk over te doen.’’

De jeugdige fan greep een jaar of tien later zijn kans om in contact te komen met zijn idool, toen de musical Zzinderella naar Uden kwam. Hij reisde voor een interview af naar Amsterdam, sprak er met de partner van Jos, Frank Sanders en bezocht daarna de voorstelling in zijn woonplaats. Tijdens het slotapplaus zag Frank Van den Oetelaar in de zaal zitten en zwaaide naar hem, waarop deze besloot de artiesten nog even op te zoeken in de kleedkamer. ,,Tot mijn verbazing had Jos al van mij gehoord. Frank had hem over het interview verteld, dat het zo’n leuk gesprek was geweest. Ik mocht de volgende dag terugkomen om opnamen van de voorstelling te maken, zodat ik het radio-interview kon larderen met een paar muziekfragmenten.’’

Na afloop van die tweede ontmoeting zei Brink: ,,,Als je een keer wilt lullen over het vak, dan ben je welkom. Moet je doen hoor!’’ En zo geschiedde. Van de Oetelaar ging opnieuw naar de woning aan de Reguliersgracht en Brink en Sanders reisden, op hun beurt, op een vrije zaterdagavond naar Uden om de journalist te helpen met het opnemen van een pilot. Van den Oetelaar wilde namelijk bij de televisie. Brink bood aan zich door hem te laten interviewen. Fragmenten van dat interview zijn te bekijken op You Tube.

Er ontstond een band. ,,We gingen vriendschappelijk met elkaar om, correspondeerden wel eens wat maar tot zijn intieme vriendenkring behoorde ik niet. Toen Jos in 2007 plotseling overleed, was ik dan ook enorm aangedaan. Ik herinner me nog goed die massale belangstelling tijdens zijn begrafenis. Lange rijen voor Carré en de afscheidsdienst in de Duif die live op televisie te volgen was. Daarna is het wel heel snel stil geworden. Ik vroeg me af hoe dat toch kon, dat je zijn naam nauwelijks meer hoorde.’’

Tot verbijstering van Van den Oetelaar bleef een biografie uit. Hij nam het besluit om het dan zelf maar te gaan doen. ,,Ik ben misschien geen gedroomde biograaf of schrijver maar ik vond het een kwalijke zaak dat het leven van Brink nog niet was vastgelegd.’’ Hij belde Sanders en die gaf de auteur zijn zegen en tevens een enorm archief. ,,Toevalligerwijs ging Frank kleiner wonen, zodat die veel moest gaan opruimen en dat hele archief is mijn kant opgekomen. Plakboeken, allerlei persoonlijke documenten, tientallen dozen vol, Jos was lid van een knipseldienst, op onderwerp geordend.’’

Na maanden van voorbereiding nam Van den Oetelaar drie maanden onbetaald verlof (hij is in vaste dienst bij Omroep Brabant) om het boek te schrijven. ,,Die voorbereiding deed ik naast mijn reguliere werk. Soms nam ik een paar vrije dagen op, of plande interviews in een vrij weekend.’’ Van den Oetelaar hanteerde een strakke planning. Op 29 augustus 2020 trouwde hij, ging daarna twee weken op huwelijksreis en eenmaal terug van die bijzondere vakantie, zat hij de maandagochtend daarop om negen uur achter zijn computer.

,,Op grote witte vellen papier heb ik een tijdlijn gemaakt. Jos had een productie van heb ik jou daar: radio, televisie, theater, hij schreef zo’n veertig boeken, daarnaast zijn pastorale werk en natuurlijk ook zijn privéleven.’’ Na het lezen van de eerste 25.000 woorden kreeg hij van zijn redacteur een advies waar hij veel aan had. ,,Die tijdlijn die ik volgde. was ingegeven vanuit een journalistieke benadering. Mijn redacteur stelde voor om te gaan schrijven vanuit mijn eigen beleving om zo de connectie naar het nu te kunnen maken. Vanaf dat moment voelde ik me veel vrijer. Ik merkte dat ik ineens over veel meer tools beschikte, om dat verhaal bij de lezer te krijgen.’’

Het argument van de schrijver dat het boek over Jos Brink zou moeten gaan en niet over hemzelf, hield dan ook geen stand. ,,De manier waarop Jos met mij om ging, gaat niet alleen over mij maar zegt ook iets over hem. Die vriendschap was er nu eenmaal, daar kan ik als schrijver niet omheen. Omdat hij voor mij persoonlijk een held was, ging ik er gekleurd in. Gelukkig heeft Jos er inmiddels heel wat kleuren bij gekregen. Ik nuanceer het beeld van de populaire empathische presentator en hoop dat ik er in geslaagd ben een eerlijk portret van hem te schetsen.’’

Tieneridool

De grootste verrassing was voor Van den Oetelaar de jonge Jos Brink, van voor Wedden Dat. In de jaren zestig groeide hij al uit tot een waar tieneridool. Brink was presentator van het populaire radioprogramma Tussen 10+ en 20- en het gezicht van het eerste tienerprogramma op televisie Combo. ,,Hij was ook de presentator van het legendarische concert dat de Rolling Stones in 1964 in het Kurhaus in Scheveningen gaven en dat een kwartier na aanvang werd afgebroken omdat er rellen in het publiek waren uitgebroken. In de plakboeken kwam ik allerlei artikelen tegen waarin dit optreden werd beschreven. Het verhaal is al heel vaak verteld maar nog niet zo zeer vanuit het perspectief van Jos Brink.’’

In diezelfde plakboeken stuitte Van den Oetelaar ook op allerlei persoonlijke documenten. Zo trof hij een aantal brieven aan van collega-presentator, producent, radiomaker en schrijver Skip Voogd. ,,Skip en Jos hebben een relatie gehad, Jos was zijn eerste vriendje. Ik heb Skip opgezocht en hij had nog een paar brieven van Jos. Dat is het mooiste materiaal wat je als biograaf kunt hebben. Het zijn getuigenissen, die je naast elkaar kunt leggen zodat je een nog completer beeld krijgt.’’

Het was begin jaren zestig nog lastig om openlijk voor homoseksualiteit uit te komen. Op televisie was Benno Premsela de allereerste man die zich op 30 december 1964, openlijk uitsprak over zijn homoseksualiteit, zonder onherkenbaar te zijn gemaakt zoals in die tijd gebruikelijk was. ,,Dat was ook rond de tijd dat Jos uit de kast kwam. In veel interviews heeft hij over zijn coming out verteld. Zijn moeder reageerde heel liefdevol, dat is wel bekend, maar als je dan praat met familie, was er ook een andere kant. Dat het zijn moeder ook emotioneerde en dat ze zich zorgen maakte.’’

Kus voor de Koningin

De populariteit van Brink nam in de decennia die volgden ongekende vormen aan. Met als hoogtepunt de kus, die koningin Juliana op 30 april 1979 van hem kreeg tijdens een feestelijk muziekprogramma ‘Alstublieft Majesteit’, opgenomen in het Congresgebouw in Den Haag. De presentator feliciteerde de Koningin, tegen alle regels in, met een zoen. ,,Dat is natuurlijk een mijlpaal, die ik uitgebreid beschrijf en van alle kanten belicht. Dat was uniek omdat niemand dat ooit eerder had gedaan. Daarmee veroverde hij voorgoed zijn plek als televisie-legende.‘’

,,Vijf decennia lang is Jos populair gebleven. In de jaren 60 kwam de eerste roem, in de jaren zeventig kwam Puzzeluur, waarvoor hij de Gouden Televizierring ontving, de Kus van de Koningin en de Weekendquiz, in de jaren tachtig Wedden Dat, in de jaren negentig begon hij met commerciële televisie en werkte voor de NCRV en in de jaren nul werd hij vlak voor zijn dood nog eens populair met TV toppers. Een ongekend lange periode van succes en roem. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de cabaretvoorstellingen en musicals.’’

De eerste musical van Brink en Sanders was Maskerade (1979) waarna er nog zeven musicals volgden, die volle zalen trokken. ,,In mijn boek maak ik ook wat die musicals betreft, de balans op. Daar heb ik met insiders als Joop van der Ende en Jacques d’Ancona over gesproken. Ik vond het belangrijk om daarbij stil te staan en stel de vraag, wat de betekenis was en wat is de plek,die deze musicals in de Nederlandse theatergeschiedenis innemen.’’

Geen heilige

Gaandeweg ging de glitter en glamour Brink steeds meer tegenstaan. Door al die spelletjes programma’s werd een beeld van hem gecreëerd waarin hij zichzelf niet meer herkende. ,,Dan zat hij naar zichzelf te kijken en dacht hij: wie is die meneer eigenlijk?’’ Hij ging pastoraal werk doen, werkte als stervensbegeleider en was jarenlang buddy bij de oecumenische gemeenschap De Duif in Amsterdam. Daarnaast bleef hij zich inzetten voor jonge homo’s. ,,Die konden hem altijd bij hem terecht. Hij stond ze met raad en daad terzijde. Een man als Albert Verlinde denkt daar altijd nog met heel veel liefde aan terug.’’

Natuurlijk was Brink geen heilige, al werd hij vlak na zijn dood in 2007 in de media wel zo afgeschilderd. ,,Dat beeld heeft Frank al vrij snel bijgestuurd door te vertellen dat zijn relatie met Jos echt niet altijd zo ideaal was. Ook in ons eerste gesprek dat we hadden voor het boek gooide Frank meteen alle kaarten op tafel en was hij heel openhartig. Jos was een man met twee gezichten. Hij had die empathische kant maar kon ook heel egocentrisch zijn. Die kanten van zijn persoonlijkheid die de lezer misschien minder goed kent, komen zeker aan bod in mijn boek. De roem had ook een keerzijde en zijn omgeving heeft daar wel degelijk een prijs voor moeten betalen.’’

Het manuscript is af, de biografie wordt persklaar gemaakt en het boek zal in september verschijnen. De auteur hoopt op een feestelijke presentatie in theater Carré in Amsterdam. ,,Voor mij was er een heel sterke intrinsieke drijfveer om het boek te schrijven. Ik vind zijn bijdrage aan de cultureel maatschappelijke ontwikkeling in Nederland, vooral de emancipatie van de homoseksualiteit, nauwelijks op waarde te schatten. Gelukkig gaat het daar de laatste tijd wel wat vaker over. Zondag 30 mei is de uitreiking van de Jos Brink prijs. Dat zijn naam aan zo’n prestigieuze prijs verbonden is, zegt natuurlijk heel veel. Dat is absoluut een erkenning voor wat hij heeft betekend. ‘’

Het boek verschijnt in september bij uitgeverij Unieboek Het Spectrum in Amsterdam.