Inclusief een imponerend notenapparaat is de biografie van Petra Teunissen over Clare Lennart 648 pagina’s lang. 648 pagina’s die gewijd zijn aan een – dat kunnen we toch wel stellen – vergeten schrijfster. Is dat te veel eer? Het is een vraag die ook de biografe zich stelt. In de inleiding van de biografie haalt ze Jan Romein aan, die vond dat de dikte van de biografie het belang van de gebiografeerde moest weerspiegelen. Dat Teunissen het niet met hem eens is, toont deze biografie aan. Een van haar argumenten is dat juist ‘middlebrow’ auteurs het karakter van hun tijd weerspiegelen. Daarnaast heeft Clare Lennart een boeiende levensloop. Ten slotte weet ze dat de schrijfster het naar alle waarschijnlijkheid met deze ene biografie zal moeten doen. Dus dan is het maar beter om het volle leven te beschrijven.
In de biografie, tevens een proefschrift, toont de schrijfster in ieder geval aan dat Clare Lennart, of Clara van den Boogaard-Klaver zoals ze in werkelijkheid heette, een interessant leven heeft geleid. Waarschijnlijk is ze een ‘middlebrow’ schrijfster, maar ze was zeker geen ‘middlebrow’ persoon. Ze kwam uit een kunstenaarsnest en haar ouders waren complexe persoonlijkheden. Al vrij jong besloot Clare dat ze geen kinderen wilde. Ze kon goed leren, maar zoals in die tijd gebruikelijk voor vrouwen, ging ze niet naar de universiteit maar naar de kweekschool; wel een hele goede, namelijk de Rijkskweekschool in Apeldoorn, die erom bekend stond uitmuntende aankomende onderwijzeressen af te leveren. Na een paar jaar in de provincie les te hebben gegeven, werkte ze vanaf 1926 in Utrecht. Ze kreeg al snel een relatie met een getrouwde man en werd om die reden ontslagen. Ook leerde ze de beroemde literator Frans Coenen kennen, en het is geen overdrijving om de zeggen dat deze kennismaking haar leven veranderde. Clare kreeg – naast haar clandestiene relatie met Wim van den Boogaard – een zeer heftige, sadomasochistische relatie met Coenen, net als overigens veel andere vrouwen. Daarnaast introduceerde hij haar in het letterkundige en culturele leven van Nederland. Via hem werd ze zich bewust van haar literaire kwaliteiten en hij inspireerde haar tot het schrijven van een aantal romans en novellen.
Toch was zijn overlijden, Coenen was tientallen jaren ouder dan Lennart, ook een ‘blessing in disguise’. Pas na zijn dood kon ze haar eigen stem vinden, niet meer bang om haar meester teleur te stellen. En hoewel ze zeker geen extraverte persoonlijkheid was, werd ze langzaam maar zeker een bekende figuur in de Nederlandse letteren. Na de Tweede Wereldoorlog werd het lastiger voor haar om aansluiting te blijven vinden bij de vigerende smaak. Ze kon het niet en ze wilde het eigenlijk ook niet. Ze wilde haar eigen stem laten horen en trouw blijven aan wat zij van waarde vond in de literatuur.
Na haar vrij plotselinge dood in 1972 is ze vrijwel meteen vergeten. Op dit moment is er niets van haar verkrijgbaar in de boekhandel, op twee boeken na, Het paard lacht en Toverlantaarn, verkrijgbaar als ebook.
Hoewel Voor ’t gewone leven ongeschikt. Een biografie van Clare Lennart dik is en tal van details bevat, leest het makkelijk. Petra Teunissen heeft een prettige stijl en weet juist door die details een beeld op te roepen van een vrouwenleven, zij het een bijzonder vrouwenleven, in het eerste driekwart van de twintigste eeuw. Hoe Lennart moest ploeteren om haar geld te verdienen, zowel als hospita als schrijfster, biedt een interessant doorkijkje op het economische leven van die tijd. Lennart was zeker geen feministe, maar leidde haar leven zoals zij dat wilde, en ze liet zich door conventies niet beperken. Maar ze was wel een vrouw – een belangrijk gegeven in die tijd. Ze debuteerde in een periode dat Edgar du Perron en Menno ter Braak, toonaangevende critici in de jaren ’30 en voormannen van het literaire tijdschrift Forum, niet veel op hadden met al die ‘damesromans’. Deze denigreerde houding ten opzichte van literatuur geschreven door vrouwen heeft decennialang de boventoon gevoerd.
De biografie is traditioneel chronologisch geschreven, waarbij de lijn twee keer onderbroken wordt. In hoofdstuk twaalf wijdt de schrijfster een hoofdstuk aan de literatuuropvattingen van Clare Lennart en in hoofdstuk veertien volgt een exposé over Clare Lennart als schrijfster van jeugdverhalen. Hoewel mij niet helemaal duidelijk is waarom hiervoor gekozen is, doet het geen afbreuk aan de leesbaarheid van de biografie. In het laatste hoofdstuk wordt geprobeerd om de ingewikkelde structuren die de canonvorming bepalen bloot te leggen. Is het terecht dat Lennart vergeten is? Misschien. Maar er hebben zeker ook niet-literaire argumenten bijgedragen aan haar vergetelheid. Juist de manier waarop mannen probeerden de boeken die vrouwen schreven stelselmatig naar beneden te halen, en de subtiele en niet-subtiele wijze waarop die mannencanon beschermd werd, maken dit boek meer dan de moeite van het lezen waard.
Voor ‘t gewone leven ongeschikt. Een biografie van Clare Lennart
Petra Teunissen
In Orde Tekst & Advies
ISBN 9789082678604
Verschenen juni 2017
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 31,45)
Huisjes van kaarten. Dit nogal poetische boek van Clare Lennart lees ik met plezier tot dat zij het heeft over :” een joodje en een dikke jodin.
Het kan zijn dat ik nogal gevoelig reageer maar na de oorlog waartijdens mijn hele joodse familie werd vermoord doet het niet prettig aan. Wie was zij ? Wonende in Israel kan ik het de biografie van Petra Teunissen niet te pakker krijgen en eerlijk gezegd weet ik niet of ik die wel te pakker wil krijgen. Met vriendelijke groeten,
B.van Essen-Kok. Jeruzalem