Met In dit gevreesd gemis. Het leven van Willem Kloos heeft Bart Slijper een prachtig boek geschreven. Het is een biografie geworden die niet alleen interessant is voor liefhebbers van de poëzie van Kloos en zijn literaire kritieken. Het is een boek voor iedereen die in een willekeurige stad door de Frederik van Eedenlaan loopt, linksaf de Alberdink Thijmstraat inslaat om vervolgens het Jacques Perkwegje te nemen.
De Tachtigers
Willem Kloos (1859-1938) staat weliswaar centraal in het boek, maar de biografie van Bart Slijper is meer dan een beschrijving van diens leven. Dat komt omdat hij de literator vooral weergeeft in relatie tot zijn vrienden, van wie Jacques Perk en Albert Verwey de belangrijkste zijn. Slijper zegt zelf: ‘Omdat hij in zijn intense affaires zoveel van zichzelf toonde, heb ik mijn verhaal gestructureerd door de verbintenissen met zijn vrienden. Door in te zoomen op ‘de liefde die vriendschap heet’, hoop ik de sterkste drijfveren in zijn leven te hebben blootgelegd.’’ Dat is hem gelukt en het heeft bovendien zo zijn voordelen. De lezer leert niet alleen het leven van Kloos kennen, maar krijgt ook een fraai inzicht in de Beweging van Tachtig, een groep bevlogen auteurs die in de tachtiger jaren van de negentiende eeuw hartstochtelijk probeert te breken met de ‘slaperigheid en het moralisme’ van de toenmalige Nederlandse literatuur. Slijpers boek laat het belang van De Nieuwe Gids voor de literatuur zien, het tijdschrift dat door de Tachtigers is opgericht, maar ook de meedogenloosheid van de nieuwe literatoren tegenover een ieder die hun idealen niet deelt. Zo publiceren Kloos en Verwey onder het pseudoniem Guido in 1885 de fakebundel Julia. Een verhaal van Sicilië waarin zij proberen alle elementen van de door hen zo verafschuwde burgerlijke poëzie te verwerken. Aanleiding is onder andere Een lent van vaerzen, een bundel van Louis Couperus, die door Kloos wordt afgedaan als ‘’niets dan handigheidjes met de pen, waar alle geestelijke vermogens part noch deel aan hebben’’. De recensenten die het wagen Julia positief te beoordelen worden in de brochure De onbevoegdheid der Hollandsche literaire kritiek onsterfelijk belachelijk gemaakt.
Vriendschappen
De invalshoek van Bart Slijper biedt hem ook de mogelijkheid het leven van Kloos te beschrijven in samenhang met dat van zijn vrienden, wat zijn boek veel interessanter maakt, al was het maar omdat lezers wellicht op het eerste gezicht weinig sympathie voor Kloos kunnen opbrengen. Hoewel hij door zijn tijdgenoten als literator wordt bewonderd, is hij niet bepaald gemakkelijk gezelschap. Karel Alberdingk Thijm, bij wie Kloos in 1888 logeert, wordt gek van hem en noemt hem in een brief die ‘’smalle lummelige winkelbediende-achtige jongen, die scheeve melaatsche zondagsganger, die zweterige lamlendige luyaard’’. De onbeschofte uithalen van Kloos verwarren en ergeren de lezer. Gelukkig komt Slijper die lezer tegemoet. Hij denkt mee in zinnen als: ‘’Arme Kloos (…) Hij is de held van de nieuwe kunst, van het nieuwe, grote gevoel (…). Maar wat is er van hem overgebleven?’’
We zien Kloos in zijn intense vriendschappen. Perk ontmoet hij in 1880 in de Kalverstraat, Verwey in 1882. Kloos is in staat het werk van de beide vrienden, die hij intens bewondert, bijna hemelse lof toe te zingen. Zijn liefde en toewijding zijn ontroerend. Tegelijk eist hij hen volledig op, stuurt hen, zuigt hen leeg. Slijper gaat in op de vraag of de vriendschappen van Kloos homoseksueel van aard zijn geweest. ‘’Dingen waren anders vroeger. Om te beginnen liepen vriendschappen tussen mannen vaak hoger op dan wat wij tegenwoordig als ‘gewoon’ zien (…). De verbondenheid tussen deze twee jongens die in bijna alle opzichten uitzonderlijke persoonlijkheden waren, kon zo sterken worden doordat zij in elkaar een verwante ziel herkenden.’’ Beide vriendschappen lopen slecht af. Perk sterft zonder Kloos nog te willen zien. Zijn dood maakt dat Kloos zich met hart en ziel op de nalatenschap van Perk kan storten; hij past zelfs diens poëzie aan, zoals hem dat goeddunkt. De vriendschap met Albert Verwey eindigt wanneer Verwey Kloos van zijn trouwplannen op de hoogte brengt. In een schitterende brief aan zijn Kitty waar uit spreekt hoe zwaar het hem valt zowel Kloos als haar recht te doen, vertelt hij over een tante die een vriendin had die ging trouwen en daar veel verdriet van had. Hoe hij dat als jongetje al voelde. En hoe hij hetzelfde voelt nu hij Kloos moet vertellen dat hij zelf gaat trouwen.
De laatste jaren
De glorietijd van Kloos beslaat slechts tien jaar, grofweg van 1880 tot 1890, zijn breuk met Verwey. Daarna volgen jaren van drank, een zelfmoordpoging en de opname in een psychiatrische inrichting. Het is opmerkelijk dat Slijper voor de tijd van 1896 tot Kloos’ dood in 1938 maar elf pagina’s nodig heeft. ‘’Kloos sterft niet jong (…). Hij heeft daarentegen nog een half leven voor zich, meer dan veertig trage jaren die zich in een verwonderlijk stil evenwicht ontrollen.’’ Hij trouwt in 1900 met Jeanne Reyneke van Stuwe, schrijfster van damesromans. Zelf schrijft hij nog wel, maar het vuur lijkt gedoofd. Veelzeggend zijn de woorden van Simon Carmiggelt: ‘’Hij werd bij zijn leven een museumstuk, dat voortdurend gehuldigd en ge-eredokterd moest worden. Ik herinner me nog een avond in het Haagse Diligentia. Wat precies de aanleiding vormde staat me niet meer bij, maar hij was in elk geval weer eens feestvarken en zat als een grote, in het zwart gestoken pop op de eerste rij.’ Slijper heeft ervoor gekozen niet de poëzie zelf tot onderwerp van zijn boek te maken. Zijn fragmenten illustreren steeds gebeurtenissen of ontwikkelingen met betrekking tot de relaties die Kloos in zijn leven is aangegaan. De opening van het boek beschrijft Kloos’ liefdeloze opvoeding door een stiefmoeder door wie hij nauwelijks wordt geduld en een vroege vlucht in zijn belangstelling voor oude culturen, in proza en poëzie. Hij is zijn leven lang blijven vluchten. Bart Slijper heeft dat op fascinerende wijze duidelijk gemaakt.
In dit gevreesd gemis. Het leven van Willem Kloos
Bart Slijper
Uitgeverij Prometheus / Bert Bakker
ISBN 9789035135291
Verschenen sepetember 2012
Bestelinformatie
