Biograaf Willem Meiners werkt aan een boek over de ‘vergeten’ president Warren Harding (1865-1923). De oud-hoofdredacteur van de Gooi- en Eemlander en ondernemer woont al vanaf 1991 in Amerika. Hoe vordert het schrijfproces en gaat hij de deadline, februari 2021, halen? Een tussenstand.
Hij ligt op schema. De biograaf is begonnen aan zijn laatste hoofdstuk. ,,,Ik weet precies met welk citaat mijn boek gaat eindigen, daar werk ik nu naar toe. Een deadline halen is door mijn krantenachtergrond een tweede natuur geworden. Ik ben ooit op de bureauredactie begonnen. Om elf uur moest de buitenland-pagina naar de zetterij worden gestuurd, geen minuut later. Die pagina moest vol en af. En dat was ‘ie, elke dag.’’
Zo’n 80.000 woorden staan inmiddels in zijn computer. Op vier plekken opgeslagen. ,,Wat er ook gebeurt, ik heb toegang tot mijn boek. Ik weet nog van vroeger, toen ik mijn allereerste boek schreef, hoe zorgvuldig je dat stapeltje papier behandelde. Als je heel goed beslagen ten ijs wilde komen, maakte je met carbonpapier een doorslag. Ik herinner me niet meer of ik angst had, wel dat ik heel behoedzaam omging met die groeiende stapel papier. Je had geen keus.’’
Ruim 400 voetnoten telt de biografie, een gemiddelde van 15 voetnoten per hoofdstuk. Ze vertellen volgens Meiners vaak het verhaal achter het verhaal. ,,Verreweg de meeste voetnoten betreffen de bron van een citaat, vaak een editie van zijn krant met datum of de datum van een brief en naarmate we vorderen in de tijd, ook steeds vaker naam en datum van andere kranten die iets over Harding schreven. Biografen zijn historici en historici zijn vaak jaloers-kritisch. De doorsnee lezer maakt het niet uit in welke editie van de New York Times iets stond, maar ik wil de lezers laten zien waar ze mij kunnen controleren.’’
Alles moet kloppen
Meiners gaat niet over één nacht ijs. Geloofwaardigheid staat bij hem voorop. In zijn tijd als hoofdredacteur hamerde hij erop namen en straatnamen correct te spellen. ,,Daar was ik heel precies in. Een lezer die in de straat woont waarvan de naam fout geschreven is, zal zich gaan afvragen of er nog meer niet klopt.’’ Checken en dubbelchecken als oud-krantenman is hij niet anders gewend. ,,Er waren twee dingen die ik wel had gehoord en gezien maar niet zeker wist. Ik zou het boek niet durven afleveren als ik niet zeker wist, dat wat ik geschreven heb, correct is.’’
In dit geval ging het om de Nobelprijs voor de Vrede die Harding in 1923 zou hebben gekregen, ware het niet dat hij op 2 augustus van dat jaar aan een hartaanval stierf. ,,Ik kon daar geen aanwijzing voor vinden, anders dan een gerucht. Toch heb ik die documentatie uiteindelijk gevonden. De mevrouw die hem voordroeg, had daarvóór ook Woodrow Wilson voorgedragen, die hem in 1919 kreeg. Ze werkte bij een soort vredesbureau in Zwitserland en ik zag dat die informatie inmiddels op twee plekken openbaar gemaakt is.’’
Een gerucht over Harding, dat hem zijn hele leven heeft achtervolgd, was dat hij van gemengd bloed zou zijn. Een eeuw geleden gold dat als een zeer negatieve kwalificatie. Zijn aanstaande schoonvader deed trouwens lustig mee aan het rondstrooien van dit fake-news omdat hij niks van zijn schoonzoon moest hebben. Bewijs voor de roddel ontbrak. ,,Historici die over Harding hebben geschreven, ontkenden het verhaal altijd met klem. Toch bleek het waar te zijn. Het gerucht voert terug naar Haarlem waar Jan Jansen begin zeventiende eeuw zeerover werd en eindigde voor de kust van Marokko waar hij de stad Salé in nam.’’
Jan van Salé, zoals hij inmiddels heette, trouwde een Moorse vrouw en het stel kreeg een aantal kinderen, waarvan zoon Anton er één was. Die trouwde met de Nederlandse Grietje Reyniers. Het echtpaar vestigde zich in Manhattan. ,,Anton was een reus van een vent die de Turk werd genoemd omdat hij zo donker was. Hij had de eerste kroeg in Amerika en zijn Grietje werd de eerste prostituee van het land. Hun stamboom leidde via zoon Anton rechtstreeks naar de oma van Harding. Ik had daar online iets over gevonden, maar je weet nooit helemaal zeker of die deels frivool zijn ingevuld. Dus ik ging op zoek naar een tweede stamboom en die vond ik gisteren.’’
Opmaaklineaal
Ook de details moeten kloppen. Meiners stak onder andere zijn licht op bij zijn voormalige lay-outman, een man met een bijna encyclopedische kennis. Hij wilde weten wat nu precies het cadeau was, dat Harding kreeg bij zijn afscheid als hoofdredacteur voordat hij naar het Witte Huis vertrok: een vergulde make-up rule.
,,Aanvankelijk dacht ik dat het een cicerolat was, een grafische lineaal. Het blijkt echter een regelwipper te zijn. Die stak je tussen twee loodregels om eentje uit het zetraam te wippen als er een fout in zat.
,,Het is gemakkelijk en soms verleidelijk, om je niet op die details te storten. Voor het verhaal maakt het niet uit of Harding een vergulde opmaakliniaal gekregen had of een vergulde regelwipper. Vrijwel niemand weet het verschil en regelwipper is bovendien een leuker woord. Ik schep er echter plezier in om zulke details te delen. Bovendien is er altijd wel iemand, die weet waar ik het over heb. Als die bij zichzelf denkt, ‘als Willem dit al fout heeft, wat deugt er nog meer niet aan dat boek’, is dat de bijl aan je geloofwaardigheid.’’
Een andere kwestie die Meiners opviel is een claim van van de piepjonge vrouw Nan Britton, die eind jaren twintig een boek schreef dat ze een verhouding met Harding had gehad en dat hij de vader was van haar dochter. Biografen van Harding verwezen dit verhaal graag naar het rijk der fabelen. Sommigen probeerden zelfs met harde feiten aan te tonen dat ze gelogen had. ,,Iedereen zei dat ze het verzon. Tot in 2015 een dna-test op één van Nan Britton’s kleinkinderen uitwees, dat Harding wel degelijk de vader was. En dat voert terug naar wat we eerder bespraken over geloofwaardigheid. Als knappe en welwillende historici zich zo committeerden aan een feit dat geen feit bleek te zijn, hoe weten we dan zeker dat de rest van hun beweringen wel klopt?’’
Het boek dat Nan Britton schreef, heeft zijn reputatie enorm beschadigd. Meiners stelt dat hij een overwegend goed functionerend kabinet had. ,,Eén minister deugde niet en één van de ambtenaren evenmin. Die veroorzaakten schandalen, die na zijn dood het grote publiek begonnen te bereiken, net in de periode van het verschijnen van dat boek. Toen de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog daar overheen kwamen, was dat de nieuwe actualiteit en toen die stofwolken waren opgetrokken, was Harding inmiddels in de anonimiteit verdwenen.’’
Wat kan Harding toch bezield hebben om in het heetst van de verkiezingstijd een verhouding met Nan Britton te beginnen. Die vraag stelde Meiners zich. ,,Zij was smoorverliefd, hij ongetwijfeld niet. Deed Harding het gewoon omdat het kon? Waarschijnlijk is dat het geval.’’ Een vergelijking met Bill Clinton en Monica Lewinsky ligt voor de hand. ,,Het doet bij mij de vraag rijzen waarom historici het Clinton niet euvel duiden en Harding de gebeten hond werd?’’
Etiketten plakken
,,Bill Clinton ontsnapte niet alleen aan een politieke verbanning, dat gold ook voor Dwight D. Eisenhower die verkering had met zijn chauffeuse. Franklin Roosevelt stierf in de armen van z’n minnares en Lyndon B. Johnson werd door z’n secretaresse uit bed getrapt. James Garfield moest tijdens de campagne bij zijn vriendin langs om z’n liefdesbrieven terug te halen en over John F. Kennedy kent iedereen de verhalen. Waarom meten met twee maten? Ik denk dat het te maken heeft met de neiging in de Amerikaanse journalistiek om etiketten te plakken. Als die eenmaal aan je vastkleven, krijg je ze niet meer weg. Garfield was een zielige man die op een perron werd vermoord, Eisenhower won de Tweede Wereldoorlog, Roosevelt zat in een rolstoel en sleepte Amerika door een depressie en een oorlog, Johnson was een bullebak en JFK was nu eenmaal JFK.’’
De biografie is nu af maar dat betekent niet dat het werk erop zit. Meiners gaat er nog een keer met de stofkam doorheen. ,,En dan zijn we weer een maand verder.’’ Hij vergelijkt het schrijven van een biografie met het maken van een lange treinreis: het is een smal spoor waarover je rijdt maar het uitzicht is wijds. ,,De grote lijn ligt vast, maar je moet het terrein beperken. Ik ben gewoon begonnen, heb geen grote schema’s opgesteld maar werk vanuit mijn geheugen. Geregeld zoek ik bepaalde feiten op om die te controleren. Het grappige is dat ik dan ineens details tegenkom die ik eerder niet gezien had. Die geven het verhaal kleur en vormen de kersen op de taart.’’
Het is zijn eerste biografie, maar zeker niet zijn laatste. Dit smaakt volgens de biograaf naar meer. ,,Ik overweeg hierna een boek te schrijven over het zware Hollandse stempel dat drukte op de vorige eeuwwisseling. Tussen 1880 en 1920, waren Teddy Roosevelt uit Tholen, Warren Harding uit Beusichem en hoofdredacteur Eduard Bok van de Ladies Home Journal uit Den Helder zeer invloedrijk in Amerika. Maar misschien tussendoor eerst nog iets anders, iets wat me al lange tijd bezighoudt: een biografie over zand. Na water is zand het meest gebruikte natuurproduct en er dreigt een tekort. Dat klinkt misschien totaal niet logisch, maar het is zo. We denken dat er zand genoeg is maar het meeste is niet geschikt voor menselijk gebruik. Om cement en beton te maken, heb je rivier- en zeezand nodig, woestijnzand hecht niet. Elk jaar komt er in de wereld meer woestijn bij, ter grootte van Ierland, en om het nog erger te maken neemt de stijging van de zeespiegel steeds meer strandzand weg. Daar is nog maar weinig overgeschreven. Vandaar mijn gedachte: ,,Het wordt tijd voor een biografie over zand.’’
