Journalist Leonard Ornstein werkt al zestien jaar aan de Pim Fortuyn-biografie waarop hij volgend jaar hoopt te promoveren. De biograaf sprak door de jaren heen talloze bronnen over de flamboyante politicus, maar één naam ontbreekt nog in het rijtje.
Het idee voor de biografie ontstond toen Ornstein met Fortuyn-kompaan Marco Pastors een paar jaar na Fortuyns dood een bezoek bracht aan diens voormalige woonhuis Palazzo di Pietro in Rotterdam. Daar bleken nog een brandkast en meer dan honderd dozen aan archiefmateriaal te staan. ‘Ik overwoog eerst een serie artikelen over Fortuyn te schrijven, maar ik kreeg alleen toegang tot dit archief als ik er een biografie van maakte.’ Ornstein had vaker met dat bijltje gehakt, in 1999 schreef hij met collega Max van Weezel een portret van ‘liberale vrijbuiter’ Frits Bolkestein.
Ornstein nam zich voor het maar meteen goed te doen door op zijn Fortuyn-biografie te promoveren. ‘Daar heb ik het mezelf niet makkelijk mee gemaakt. Als je daar voor kiest moet het uiteraard wetenschappelijk verantwoord zijn. In het geval van Fortuyn geen sinecure want hij fabuleerde, maakte zaken soms mooier dan ze waren.’ Ornstein zegt bovendien op nieuwe bijzonderheden gestuit te zijn. Hij moest die allemaal natrekken, een tijdrovend proces.
Jonge Fortuyn
Er bleek zoveel materiaal over Fortuyn te zijn dat Ornstein besloot om als voorschot op de biografie een boek over zijn jonge jaren te schrijven. In 2012, vijf jaar nadat hij met zijn onderzoek was gestart, verscheen De jonge Fortuyn. De complete biografie had er twee jaar later moeten liggen. ‘Daar heb ik me op verkeken, ja. Ik schaam me er niet voor dat te zeggen. Ik vind het belangrijk dat lezers weten dat het schrijven van een wetenschappelijke biografiemonnikenwerk is, een complex en ingewikkeld proces.’
Dat zijn planning achteraf wel erg optimistisch was, heeft volgens de auteur verschillende redenen. ‘Ik moest het combineren met mijn fulltime baan bij de VPRO. Daarnaast heb ik zeven kinderen. Bovendien bleef het niet bij die 142 archiefdozen in zijn huis. Er was nog veel meer. En nog steeds verschijnen er boeken en publicaties over Fortuyn en melden zich mensen bij me met informatie over hem. Die werpen soms nieuw licht op de gebeurtenissen. Dat kan ik allemaal meenemen, al was ik soms net te laat. Zo meldde zich een man met informatie, maar nog voor we een afspraak hadden gepland, overleed hij.’
Meer afstand
Fortuyn is Ornstein al die tijd blijven fascineren. ‘Hij heeft een heel bijzonder leven gehad.’Dat er zestien jaar verstreek sinds hij begon, heeft volgens de auteur zowel voor- als nadelen. Naarmate de tijd verstrijkt, worden herinneringen van mensen die Fortuyn kenden minder betrouwbaar, maar daar staat tegenover dat bronnen (en ook de auteur) nu met meer afstand kunnen kijken naar Fortuyn en naar wat hij teweeg heeft gebracht. ‘In de epiloog sta ik daar bij stil. Maar ik ben voorzichtig met vergelijkingen tussen Fortuyn en de opkomst van bijvoorbeeld Wilders, Baudet en Van der Plas. Het wordt geen boek over populisme, maar een biografie over Pim Fortuyn.’
Vergelijkingen gaan bovendien al snel mank, benadrukt Ornstein. Met de snelle opkomst van Caroline van der Plas bijvoorbeeld, die gewaardeerd wordt omdat ze zo ‘gewoon’ is. ‘Fortuyn was allesbehalve gewoon. Wel hebben ze met elkaar gemeen dat ze zich afzetten tegen de gevestigde orde en dat ze op het goede moment kwamen. Zoals veel Nederlanders in de tijd van Fortuyn klaar waren met ‘Paars’, zijn ze dat nu met het kabinet Rutte.’
Door de moord kreeg Fortuyn (’net als JFK en Peter R. de Vries’) een soort heiligenstatus. Maar was zijn politieke carrière een succes geworden als hij niet vermoord was? ‘Hij had een grote kans om premier te worden. Hoe lang hij dat volgehouden had, is een andere kwestie. We hebben aan het debacle met de LPF gezien dat hij geen goed team om zich heen had.’
Volkert van der Graaf
Ornstein heeft voor zijn boek met talloze bronnen gesproken, maar één belangrijke bron ontbreekt nog in het rijtje: Volkert van der Graaf, de moordenaar van Fortuyn. ‘Ik heb het wel geprobeerd, maar van de rechter mag hij niet publiekelijk over de zaak praten.’ Ornstein is er eerlijk over dat hij op twee gedachten hinkt: aan de ene kant moet hij ergens een punt zetten in dit project en bovendien weet hij hoe gevoelig Van der Graaf bij de nabestaanden ligt. Daar wil hij respectvol mee omgaan.‘Er is nog veel woede over de moord en ik heb gezien hoe groot de impact op familie en vrienden is, daarom ben ik er voorzichtig mee.’ Aan de andere kant zou hij natuurlijk graag willen weten wat het motief van Van der Graaf was om Pim Fortuyn te vermoorden. Ik broed op een plan B voor Volkert van der G. maar ga er pas mee aan de slag als de biografie is voltooid.’
Ornstein promoveert aan de Universiteit van Leiden, zijn promotor is prof. dr. Henk te Velde, met als co-promotor Diederik Smit. Het is de bedoeling dat Ornsteins biografie van Pim Fortuyn verschijnt in 2024.
