Verslag van een vriendschap. Leven en denken van Simone Weil

De Française Simone Weil (1909-1943) wordt gezien als een van de meest intrigerende denkers van de twintigste eeuw. Als filosofe, mystica en politiek activiste liet zij een diepgaande indruk achter met haar radicale ideeën over rechtvaardigheid, arbeid en spiritualiteit. Hoewel haar leven heel kort was, is haar werk nog altijd van grote relevantie. Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit (Groningen) en schreef in 1991 over Simone Weil Totale beschikbaarheid. Hij publiceerde onlangs een compleet herziene uitgave van zijn boek.

In alles tot het uiterste is geen chronologische beschrijving van het leven van Simone Weil. Slechts één hoofdstuk van elf pagina’s is gewijd aan haar jeugd, opleiding, woonplaatsen, werkzaamheden en haar tragische dood. Voor het biografische deel baseert Frits de Lange zich onder meer op de uitvoerige biografie van haar vriendin Simone Pétrement (1907-1992).

Leven

Daaruit rijst een beeld van een zeer intelligente vrouw die opgroeit in een Joods, seculier gezin in Parijs. Haar broer André ontwikkelt zich tot een toonaangevend wiskundige en Simone verwerkt later veel mathematische en natuurkundige beelden in haar filosofische werk. Na haar opleiding aan de prestigieuze Ecole normale supérieure wordt zij docente filosofie. Mede door martelende hoofdpijnen komt deze carrière niet van de grond, maar zij schrijft wel veel. Als socialiste en marxiste is zij politiek actief. Zij gaat uit solidariteit een jaar zware fabrieksarbeid doen, dat haar fysiek opbreekt en waardoor zij haar onbevangenheid kwijtraakt. Ook werkt ze als landarbeider, want werken met haar handen is voor haar een ander woord voor denken met het lichaam. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog loopt ze een ernstige verbranding aan haar been op, waardoor zij haar hulp aan haar geestverwanten moet staken. Een reis naar Italië leert haar de kunst waarderen en is een belangrijke inspiratie voor haar latere werk. In 1938 heeft zij een belangrijke spirituele ervaring in de abdij van Solemnes. Als de oorlog uitbreekt, vlucht zij als Joodse eerst naar het zuiden van Frankrijk en daarna met haar familie naar Amerika. Zij wil het verzet in Frankrijk ondersteunen en keert terug naar Europa, maar moet tot haar teleurstelling in Engeland administratief werk doen. Verzwakt door zelfverwaarlozing en tbc sterft ze op 24 augustus 1943 in een Brits sanatorium.

Een eerlijke ontmoeting

Frits de Lange schrijft helder, toegankelijk en prettig persoonlijk. Zijn boek is een verslag van een dertig jaar lange vriendschap, zegt hij, maar wel ‘een eerlijke ontmoeting’. En dat is vaak lastig, want ‘een overdosis Simone Weil, die ging voor de waarheid en niets dan de waarheid, is dodelijk voor de zorgeloze levenslust’. Vooral als jonge filosofe is Weil radicaal en streng met ‘de waarheid als roeping’. Niet alleen in haar filosofie, maar ook in haar persoonlijk leven moet zij moeilijk zijn geweest. Simone Weil leefde een leven vol contradicties en was een ‘ongemakkelijk mysterie’, maar De Lange wil liever niet te veel psychologiseren:

“In de receptie van haar werk heeft men zich al te vaak uitsluitend gericht op haar eigenaardige persoonlijkheid.”

Zijn thematisch ingedeelde boek gaat daarom uitdrukkelijk over de filosofie van Simone Weil, die schreef dat ‘grote mensen in hun oeuvre het beste van zichzelf hebben gegeven’. Als volgelinge van Descartes ziet zij een cruciale rol voor het ‘denkende lichaam’. Het beeld van het lichaam als blindengeleidenstok om de wereld te begrijpen komt veel in haar werk voor. Volgens De Lange is er sprake van twee Simone Weils: de politiek filosoof en de mystica op zoek naar God. Stap voor stap laat hij zien hoe het Simone Weil vanaf 1938 lukte om dankzij een religieuze levenshouding om te gaan met het onoplosbare, de fundamentele contradictie tussen een mens die streeft naar het ware, goede en schone en toch is onderworpen aan de blinde almacht, de zwaartekracht. Daarin is de genade van het licht, de werking van de zon, van grote betekenis. Het werk van Simone Weil is niet los te zien van de zeer turbulente periode waarin zij het schreef. Ook in haar persoonlijke leven ervoer zij, gewenst of gedwongen, voortdurend de gevolgen van de verpletterende politieke en economische mechanismen van haar tijd. Haar hoop op een betere wereld verdween in de loop van de jaren dertig, al bleef zij zich ervoor inzetten.

In alles tot het uiterste biedt een uitstekende verkenning en bespreking van Simone Weils ideeën en observaties. De mooie citaten nodigen uit om je verder te verdiepen in haar oeuvre, dat de afgelopen jaren volop in het Nederlands is vertaald. Bijzonder is dat Simone Weil zelf haar boeken zelden in druk heeft gezien. Haar verzameld werk, in zestien banden, bevat veel teksten uit handgeschreven cahiers, die ze heeft overgedragen aan mensen die ze vertrouwde, zoals de Franse wijnboer en filosoof Gustave Thibon en de Amerikaanse dominicaan Joseph Perrin. Op haar bureau liet ze het manuscript achter van haar boek over de toekomst van Europa: Verworteling. Hoe zouden wij nu naar haar werk kijken als zij de kans had gehad om haar eigen teksten te redigeren? Hoe zou zij naar de staat van Europa kijken als ze de oorlog had overleefd?

In alles tot het uiterste. Leven en denken van Simone Weil
Frits de Lange
Ten Have
ISBN paperback 9789025912819
ISBN E-book 9789025912826
Verschenen december 2024

Bestelinformatie