Prins Willem II. Het onvoltooide leven van de kleinzoon van Willem van Oranje

Het leek uitgeverij Omniboek een goed idee om een biografie over Prins Willem II uit te geven. Niet geschreven door een hedendaagse biograaf of historicus maar door de historicus Gerhard Wilhelm Kernkamp, die deze biografie al in 1943 voltooide.

De prins overleed op 24-jarige leeftijd, na een korte carrière als stadhouder en liet weinig persoonlijke papieren na. De nachtmerrie van elke biograaf. In het Voorwoord schrijft de uitgever dat er weinig over de prins geschreven is, en dat klopt dan ook. Volgens de uitgever is het boek van Kernkamp daarom nog steeds de moeite waard. De spelling is herzien, ‘moeizaam geformuleerde fragmenten zijn zo veel mogelijk toegankelijk gemaakt en de ellenlange zinnen zijn herschreven.’

Grote vraag is natuurlijk: is deze heruitgave terecht? Blijkt niet uit elke zin dat onze ideeën over wat geschiedenis is, over wat de betekenis is van ons koningshuis, en over wat een biografie is, dermate veranderd zijn dat deze uitgave alleen interessant is voor een enkele specialist?

Leesbaar

Dat valt erg mee, gelukkig. Heel af en toe is er een zinssnede waaruit blijkt dat dit boek uit vroeger tijden stamt. Zoals op bladzijde 26, waar Kernkamp schrijft:

‘De statie en weelde van het hof van Frederik Hendrik staken scherp af bij de eenvoud die in de dagen van Maurits had geheerst. Bij een volk als het onze wekt uiterlijke praal dikwijls schampere spot.’

Dat zal een moderne biograaf niet snel over ‘ons volk’ schrijven. Ook in de manier waarop Kernkamp schrijft over ‘ons’ volk, ‘onze’ soldaten en ‘onze’ vijand doet in deze tijd wat archaïsch aan. Misschien nog het meest storend is, zijn onbeargumenteerde negatieve visie op de vrouw van Willem II, de Engelse Maria Henriëtte Stuart, die hij hooghartig vindt:

‘Zij was niet alleen heel wat minder mooi dan op het portret van Van Dyck – een spichtig, schraal meisje, een houterige figuur – maar ook haar innerlijke eigenschappen hadden weinig aantrekkelijks. Zij was koel en hooghartig, liet zelfs haar schoonmoeder voelen dat deze niet van koninklijken bloede was, en deed niet de minste moeite zich aan te passen aan haar nieuwe omgeving; zij bleef een Engelse prinses.’

Ik denk dat deze jonge vrouw (die pas 9 was toen ze met Willem II trouwde) tegenwoordig op wat meer mededogen zou kunnen rekenen.

Afgezien van het bovenstaande is deze biografie zeer leesbaar geschreven. Het boek beschrijft in chronologische volgorde in zes hoofdstukken het leven van de prins. Maar omdat er zo weinig materiaal is, komt de prins zelf er in de meeste hoofdstukken enigszins bekaaid van af. Zo gaat het eerste hoofdstuk vooral over zijn vader Frederik Hendrik, en hoe die probeert het stadhouderschap zowel militair als politiek meer inhoud te geven. Hij slaagt erin om het stadhouderschap min of meer erfelijk te maken, doordat de Staten-Generaal akkoord gaan met het feit dat Willem II zijn vader zal opvolgen als stadhouder van de gewesten. Ook hoofdstuk 2, dat handelt over de politieke machinaties die aan het huwelijk tussen Willem II en Maria Stuart voorafgingen, gaat vooral over de moeite die Frederik Hendrik deed om dit voor hem gunstige huwelijk te sluiten. Maria Stuart was tenslotte de oudste dochter van de Engelse koning. Willem II was overigens ook zeer jong toen dit huwelijk gesloten werd. Hij was 14 jaar.

Hoofdstuk 3 beschrijft de moeite die Frederik Hendrik en de Staten-Generaal deden om de oorlog met Spanje te beëindigen. Uiteindelijk lukte het hen en in 1648 kwam de Vrede van Munster tot stand. Frederik Hendrik heeft dit zelf niet meer mee kunnen maken. Hij stierf een jaar ervoor, daarmee de weg vrijmakend voor zijn zoon.

Prins Friso

Nog niet zo lang geleden is er een biografie verschenen over Prins Friso, de achterachterneef van Willem II. Diens, eveneens korte, leven werd bepaald doordat hij de erfenis van zijn vader probeerde zeker te stellen. Het korte leven van prins Willem II werd op dezelfde manier bepaald door de erfenis van zijn vader. Willem II was namelijk allerminst blij met de vrede van Munster. Hij probeerde op alle mogelijke manieren die vrede te ondermijnen en zocht voortdurend bondgenoten om de strijd tegen Spanje te heropenen. De Staten-Generaal waren mordicus tegen een nieuwe oorlog omdat die ontzettend veel geld kostte en onze handelsbelangen zou schaden. Er was – zoals Kernkamp duidelijk maakt – geen enkel dynastiek belang bij een hervatting van de oorlog.

De verstandhouding tussen de prins, de Staten-Generaal en de belangrijke steden was ingewikkeld en zeker niet goed. Voortdurend was er over bijna alles ruzie en er waren zeker andere ideeën over hoe de Republiek bestuurd moest worden. Om zijn macht te bestendigen bereidde Willem II, samen met zijn neef, de stadhouder van Friesland, een staatsgreep voor om de macht van het gewest Holland te breken. Ondanks dat hij geen toestemming had van de Staten-Generaal, trok hij in juli 1650 met een klein leger naar Amsterdam. Door knulligheid en slecht weer slaagde hij er niet in een verrassingsaanval uit te voeren en moest hij eieren voor zijn geld kiezen. Maar hij maakte ook met deze ‘stunt’ duidelijk dat eigenbelang belangrijker was dan de belangen van de Republiek.

In datzelfde jaar stierf hij, waarschijnlijk aan de pokken. Acht dagen later werd zijn erfgenaam geboren, de latere stadhouder Willem III, die ook korte tijd koning van Engeland werd. Inmiddels had Willem II zoveel vijanden gemaakt dat men geen stadhouder meer wenste. Het eerste Stadhouderloze Tijdperk brak aan.

Zoals gezegd is Kernkamp er in geslaagd een zeer leesbaar boek te schrijven over een interessante periode in de vaderlandse geschiedenis. Het is misschien geen biografie in de strikte zin van het woord. Daarvoor krijgen we te weinig inzicht in de persoonlijkheid van de prins. Maar als geschiedenisboek heeft het zeker de tand des tijds doorstaan.

Prins Willem II. Het onvoltooide leven van de kleinzoon van Willem van Oranje
G.W. Kernkamp
Omniboek Amsterdam
ISBN 9789401917926
Verschenen in augustus 2021

Bestelinformatie