Charles Ruijs de Beerenbrouck: een klein beetje de Hollandse Kennedy

Met de invoering van het algemeen kiesrecht in 1917 dachten de socialisten een mooie politieke slag te kunnen slaan. Dat bleek niet geheel onterecht, maar er was nog een politieke beweging voor wie dit geen windeieren legde: de katholieke kamervereniging. Met Wiel Nolens als grote man werden de katholieken de grootste fractie in de Tweede Kamer. Maar Nolens was priester, de Nederlandse politiek was nog niet rijp voor een priester als minister-president. Dat maakte dat iemand anders de Hollandse Kennedy avant la lettre werd: jonkheer Charles Ruijs de Beerenbrouck (1873-1936). Een Limburgse jurist, die met het verschijnen van Toen de katholieken Nederland veroverden een eigen biografie heeft gekregen. Auteur van het werk is Frans Verhagen. De schrijver heeft zichzelf ten doel gesteld een portret te schetsen van de man in zijn publieke en politieke functie. Over de periode van het interbellum is veel gepubliceerd en er is ook veel werk verschenen over de Nederlandse politiek in die periode. In al deze werken speelt Ruijs een rol, maar een biografie ontbrak nog.

Met de paplepel ingegoten

Het politieke leven was de familie Ruijs niet onbekend. Vader Gustav was jarenlang lid van de Tweede Kamer en werd in 1893 gouverneur van Limburg. Met deze benoeming kwam het conservatieve katholicisme aan de macht in de provincie. Zoon Charles groeide op in Maastricht en koos er op zijn negentiende voor rechten te gaan studeren in Leiden. Een universiteit die destijds deels werd gekenmerkt door een antipapistische houding, een wat ongewone studieplek voor de katholieke Ruijs. Tijdens zijn studietijd zou al blijken – en later zou dit niet anders zijn – dat Charles Ruijs de Beerenbrouck geen begenadigd spreker was.

Nadat hij afgestuurd was keerde hij terug naar Maastricht, waar hij enkele juridische werkzaamheden verrichtte. Hij maakte zich zorgen over de leefomstandigheden van de arbeidersklasse en was een trouw kerkganger. Eenmaal gekozen in de gemeenteraad gaf hij zijn zorgen handen en voeten. Hij hield zich bezig met het minimumloon en met het maximale aantal werkuren voor ambtenaren. Ook op andere sociale onderdelen deed Ruijs van zich spreken.

Ruijs in Den Haag

Ruijs wilde naar de Tweede Kamer, maar om daar te komen moest hij een kiesdistrict vinden waarvoor hij een zetel in zou kunnen nemen. Maastricht lag voor de hand, maar werd het niet. Uiteindelijk was het Gulpen waar Ruijs de strijd aanging en won. In 1905 werd hij lid van de Tweede Kamer en ging deel uitmaken van de katholieke kiesvereniging. Als kamerlid stond hij bekend als een politicus die gezaghebbend zweeg. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij door premier Cort van der Linden gevraagd regeringscommissaris voor de vluchtelingen te worden. Hij volbracht deze taak vol verve en bezocht opvanglocaties voor – voornamelijk Belgische – vluchtelingen. Hij bleef dit doen tot hij in 1918 zijn vader opvolgde als gouverneur van Limburg.

Nadat in 1918 de Eerste Wereldoorlog was beëindigd, werden in Nederland nieuwe verkiezingen gehouden. Verkiezingen die geen beperkt kiesrecht kenden en voor het eerst uitgingen van evenredige vertegenwoordiging. Op 3 juli 1918 werden de katholieken de grootste partij in de Tweede Kamer en pakte Nolens de handschoen op om een kabinet te formeren. Na een lange formatie was het tot verbazing van velen Ruijs de Beerenbrouck die als minister-president naar voren werd geschoven. Verhagen geeft zowel het proces van de formatie als de eerste periode van Ruijs als premier op indrukwekkende wijze weer. Gedetailleerd, maar nooit te gedetailleerd. Ruijs had het niet makkelijk als beginnend premier: zowel de Duitse keizer die onaangekondigd in Nederland onderdak zocht als de revolutiepoging van Pieter Jelles Troelstra zorgden voor onrust. Ruijs wist ook in deze roerige tijd het kabinet bijeen te houden en vooral in 1919 veel wetgeving door de Kamer te loodsen.

Na het eerste kabinet van Ruijs, was er in de confessionele politiek een nieuwe kaper op de kust. Een kaper die de volle steun genoot van koningin Wilhelmina: Hendrik Colijn. Het eerste kabinet van Colijn zat relatief kort, met tussenkomst van het kabinet-De Geer, kwam er een tweede kabinet van Ruijs. Een kabinet waar Colijn een ministerpost op zich nam na het vertrek van Minister van Financiën De Geer. In deze gehele periode liet Ruijs zien dat het voor een goed politicus niet nodig is een begenadigd spreker te zijn. Hij was sluw als het moest, doordacht in zijn handelingen en wist goed wat hij aan zijn mensen had. Nadien zou Ruijs actief blijven in de Tweede Kamer, als kamervoorzitter, een functie waarin hij direct adviseur van de koningin zou zijn. Van deze adviseursfunctie maakte hij dankbaar gebruik, hier kwam meer dan ooit naar voren dat Ruijs een echte machtspoliticus was.

Een biografie?

Verhagen geeft een gedegen beeld van de verhouding in de katholieke fractie van de Nederlandse politiek. Hij heeft in deze aan Ruijs de perfecte rode draad, want de opkomst van de katholieke macht in politiek Den Haag loopt parallel met de opkomst van de Limburgse politicus. Of Verhagen daarmee een echt diepgravende biografie van Charles Ruijs de Beerenbrouck heeft geschreven? Nee. Want zoals Verhagen zelf ook al stelde, zijn doel was een schets te maken van Ruijs als publiek en politiek figuur. Daarin is hij geslaagd. Het boek biedt een mooie inkijk in het wel een wee van de Haagse politiek gedurende het interbellum. Verhagen laat in ieder geval duidelijk zien dat het door sommigen geschetste beeld van Ruijs als saai en makkelijk politicus onjuist is. De Beerenbrouck heeft in een roerige periode de boel bij elkaar gehouden en doortastend gehandeld. Hij was zonder meer een raspoliticus die het spel snapte en dat naar zijn hand wist te zetten, ondanks verschillende tegenkrachten.

Toen de katholieken Nederland veroverden. Charles Ruijs de Beerenbrouck 1973-1936
Frans Verhagen
Uitgeverij Boom
ISBN 9789089536570
Verschenen in oktober 2015

Bestelinformatie

Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 29,90)