Tien jaar na de dood van Otto Ketting (1935-2012) heeft musicoloog, componist en schrijver Elmer Schönberger een liefdevolle, rijke en informatieve biografie geschreven van Neerlands meest bekende onbekende componist. Samen met Tristan Keuris (1946-1996) en Louis Andriessen (1939-2021) beschouwt de biograaf Otto Ketting terecht als de top drie van naoorlogs componerend Nederland.
Maar waar de muziek van Keuris nauwelijks in de concertzaal is te horen en de muziek van Louis Andriessen vooral gegouteerd wordt door het reguliere concertpubliek in binnen- en buitenland, is de muziek van Otto Ketting gekend door een veel groter deel van het – vooral wat oudere – Nederlandse publiek. Iedereen die films van Bert Haanstra heeft gezien, kent zijn muziek. Ketting leverde, onder veel andere, noten bij Alleman (1963), Bij de beesten af (1972) en Dokter Pulder zaait papavers (1975).
Filmmuziek
Schönberger laat zien dat Ketting er als geen ander in is geslaagd om als componist met één been stevig te blijven staan in het omheinde reservaat van de autonome ‘hoge cultuur’ en met het andere been een plek had in de meer dienstbare, functionele muziek, waar ook nog wat geld mee te verdienen valt. En als je, aangespoord door de vele verwijzingen in de biografie, de verschillende muzieken beluistert, kun je alleen maar concluderen dat die veelzijdigheid uiterst vruchtbaar is geweest, aan beide kanten van de muzikale kloof.
Via Bert Haanstra komt Ketting in contact met documentairemaker Kees Hin en met schrijver K. Schippers. Ze vormen een hecht driemanschap dat tekent voor baanbrekende documentaires. In de biografie wordt duidelijk waarom het drietal zo goed op elkaar is aangesloten. Hin: ‘K. Schippers is iemand die precies beschrijft hoe iemand in een auto stapt. Otto Ketting beschouwt het componeren als het zoeken van een gevoel. Ik ben iemand die dat allemaal gebruikt. Film is in mijn ogen een rommelpot.’ K. Schippers noemt Hin ‘een krab die uit het middelpunt loopt. Hij gaat altijd scheef maar wekt de indruk alsof-ie recht loopt.’ Ketting omschrijft zijn werkzaamheden als filmcomponist als ‘een fascinerend soort actionpainting vanwege de zeer korte tijd die de componist beschikbaar staat, waardoor elke geschreven noot gelijk de definitief klinkende moet zijn.’ Schönberger besteedt ruim aandacht aan filmmuziek in het algemeen en die van Otto Ketting in het bijzonder – voor elke liefhebber van het genre is dit boek een must.
Serieuze muziek
De serieuze muziek van Ketting begint ongeveer met de Eerste symfonie, ‘een Alban Berg-achtige explosie’ (1957) en vindt een afsluiting in ‘de bijna drie kwartier muziek van de van levenslust zinderende Zesde symfonie’, geschreven met een zwakke gezondheid, na een aantal beroertes (2011). De eervolle opdracht, halverwege zijn carrière, om voor de opening van het Muziektheater in Amsterdam een opera te componeren had hem wel bespaard mogen blijven. Ithaka (1987) werd een uitputtende catastrofe, omdat er geen chemie was tussen de leden van het artistiek team. De biograaf was als jonge dramaturg bij het proces betrokken, en rapporteert uit de eerste hand.
Schönberger heeft ervoor gekozen de biografie te schrijven in de tegenwoordige tijd. Daardoor krijgt het verhaal iets actueels en levendigs. De tien hoofdstukken worden voorafgegaan door korte introducties, geschreven in de jij-vorm. Het zijn als het ware persoonlijke brieven aan de geliefde Ketting in het hiernamaals.
Tegelijk met het verschijnen van de biografie is er een prachtige website in de lucht gegaan, met geschreven en klinkende notenvoorbeelden en documenten waarnaar in de tekst wordt verwezen. Op de site is tevens aanvullend fotomateriaal te vinden.
Muziek staat centraal
Niet Kettings persoonlijke leven – ouders, echtgenotes, vrienden en vriendinnen – maar zijn muziek staat centraal in dit boek. Terecht zou je kunnen zeggen, want het betreft tenslotte een man die in de eerste plaats componist was. Toch heeft dit een keerzijde. Bas van Putten schreef eens dat schrijven over muziek ‘het doodgeboren kind is van de literaire ambitie het onzegbare te zeggen. Elke geschreven hommage aan muziek vertoont, bij alle schittering van welgekozen adjectieven, dezelfde hulpeloosheid als de ogen van een droevig kind dat niet kan zeggen wat het voelt.’ Hoe welsprekend ook Schönberger zijn fascinatie voor Kettings muziek onder woorden brengt, niets helpt meer om diens bewondering te begrijpen dan het beluisteren van de muziek zelf.
Ten slotte moeten we het nog even hebben over de olifant in de kamer. Zijdelings wordt in het boek wel melding gemaakt van de wijze waarop het Nederlandse muziekleven vanaf de jaren zestig is gepolitiseerd. Over de enorme polarisatie die volgde op de machtsgreep door de Notenkrakers in de jaren zestig – ook Tristan Keuris werd daarvan het slachtoffer – is op termijn nog wel een belangrijk hoofdstuk te schrijven. Reinbert de Leeuw had niet veel met Kettings muziek, en zoiets bleef in het Nederlandse muziekleven niet zonder gevolgen. Het betreft hier een belangrijk negatief element in Kettings leven en werk dat Schönberger jammer genoeg angstvallig onbesproken laat. We hadden er graag wat meer over gelezen. Ketting lijkt zich weinig te hebben aangetrokken van de machtsverhoudingen op de muzikale apenrots, maar het moet hem hebben geraakt. Het boek toont ons het podium waarop Otto Ketting schitterde, maar de heftige taferelen die zich in de coulissen hebben afgespeeld blijven voor een belangrijk deel buiten beeld.
Elmer Schönberger
Inspiratie wantrouw ik ten zeerste / Otto Ketting – een componistenleven
Prometheus
ISBN 9789044641325
Verschenen in januari 2022
Bestelinformatie
