Met Juliana’s vergeten oorlog zet Jolande Withuis in iets meer dan honderd pagina’s een beeld recht dat door de oprichter van haar huidige werkgever – het NIOD – in de wereld is geholpen. Met name Loe de Jong heeft de rol van Juliana in De bezetting en het negende deel van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog behoorlijk gebagatelliseerd. De Jong schetst een kroonprinses die vooral thuis zat en als een moederkloek over de toekomst van de monarchie waakte, kokkerellend voor haar dochters en zo nu en dan haar man ontvangend die nog tijd vond om een dochter bij haar te verwekken. Terwijl Wilhelmina via Radio Oranje de burger moed in sprak, bracht Juliana de oorlog al breiend in Canada door.
Niets is minder waar, zo stelt Jolande Withuis. Juliana ontpopte zich als een onvermoeibare ambassadrice tijdens haar toespraken voor World Radio University Listeners (WURL) en bij de aanvaarding van haar talloze eredoctoraten. Haar agenda was overvol, thuis was ze nauwelijks en koken kon ze na vijf jaar ballingschap nog steeds niet.
Eleanor Roosevelt
Wellicht waren de bezettingsjaren de gelukkigste van haar leven. In ieder geval kwam Juliana tot volle wasdom en kon ze vrijuit spreken over zaken die haar aan het hart gingen, want de ministeriële verantwoordelijkheid bestond alleen nog maar op papier. Dus had ze het over wederopstanding, de strijd tussen goed en kwaad en het ochtendgloren van de saamhorigheid dat na de bevrijding zou aanbreken. De religieuze ondertoon van haar toespraken, waarmee ze in 1952 het vaderland in verlegenheid zou brengen, was er al; het pacifisme nog niet. Buitengewoon strijdvaardig riep ze de Verenigde Staten op “de magistrale opvatting van het stoffelijke en geestelijke arsenaal der democratie” met man en macht te verdedigen. De “ Trans-Atlantische waarden” van vrijheid, zelfbeschikking en recht stonden op het spel.
Tijdens de bezoeken aan het Witte Huis leerde ze Eleanor Roosevelt kennen. Hoewel de first lady bepaald niet uitkeek naar de theevisites van de Oranjes (“Zaterdag begint het koninklijk bezoek! Bid voor me,” schreef ze aan een vriendin) ontstond er een vertrouwensband tussen Juliana en Eleanor Roosevelt. Juliana bewonderde haar zelfstandigheid en dedain voor decorum. Bovendien was Roosevelt als feministe een inspirerend voorbeeld voor haar persoonlijke ontwikkeling. “Het is een heerlijke gedachte dat er mensen bestaan zoals u – dat het mogelijk is te zijn zoals u.”
Haar onafhankelijkheid wilde ze na de bevrijding niet zonder meer opgeven. “Denk eraan, dat ik ook een werkelijke rol krijg en niet alleen het refrein word van het liedje dat Bernhard zingt!” schreef ze haar moeder, die de rol van Juliana als toekomstig staatshoofd op instignatie van haar schoonzoon enigszins anders zag.
De overzeese gebiedsdelen
De oorlogsjaren stonden ook aan de basis van een hernieuwde traditie. Terwijl de monarchie er zich een eeuw lang niet had laten zien, besloot Juliana in 1943 naar Suriname en de Antillen te reizen. Wilhelmina was, vanwege de tropische ziektes, als de dood voor dat bezoek. (Haar oogappel moest niets overkomen, want dan zou ze “een kogel door het hart schieten”, vertrouwde Wilhelmina in de meidagen van 1940 Beelaerts van Blokland toe, hoewel ze toen sowieso in de gemoedstoestand verkeerde om aan de Grebbelinie “de dood te zoeken”). Juliana liet zich door niets en niemand weerhouden het “vrije Nederland” te visiteren. Ze trof er een multiculturele samenleving aan, waarin de verschillende bevolkingsgroepen schijnbaar moeiteloos leken te co-existeren. “Hier zien we een voorbeeld, zoals het na deze vreselijke tijd over de hele wereld behoort te zijn!”
Bepaald geen huismus dus, zoals Loe de Jong ons wilde doen geloven. Interessant is de hardnekkigheid van die mythe. Het negende deel van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog verscheen in 1979. Toen was Nederland nog gezellig, hadden we een majesteit op de fiets en vierden we haar verjaardag op het bordes van paleis Soestdijk. Zo gewoon kon een koningin zijn. Dat ze heel wat op moest geven voor de instandhouding van zoveel majestueuze kneuterigheid – haar autonomie met name – is wellicht de grootste tragiek van haar leven. Ik kijk uit naar de integrale biografie van Juliana, waarin Jolande Withuis de alledaagsheid van haar koningschap ongetwijfeld naar het rijk der fabelen zal verwijzen. Misschien weet ze, als een groot biografe, ook te duiden wat die fabel over onszelf zegt. Deze voorpublicatie belooft in ieder geval heel wat goeds.
Juliana’s vergeten oorlog
Jolande Withuis
Uitgeverij De Bezige Bij
ISBN 9789023484790
Verschenen maart 2014
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 14,90)
Bestel hier als E-book bij bol.com (€ 9,99)
