Volgens Churchill hadden de Russen ‘op de hele wereld geen slechtere plek kunnen vinden dan Jalta,’ het oord waar hij in februari 1945 met Josef Stalin en Franklin Delano Roosevelt de toekomst van het naoorlogse Europa bepaalde. In het Livadiapaleis, het voormalige zomerpaleis van de tsaar, was er zegge en schrijve één doorspoeltoilet aanwezig. Het drama van de sanitaire voorzieningen werd nog eens vergroot door de buikloop waaraan de meeste onderhandelaars leden. Het kraanwater was ronduit smerig en in het alternatieve mineraalwater zat behoorlijk veel magnesiumsulfaat: buitengewoon laxerend. Als klap op de vuurpijl, ontwaakte Churchill iedere ochtend met beetwonden aan zijn voeten. Een welkomstgift van de hoofdbewoners van het paleis: de bedwantsen.
600 meter te kort
Stalin had geen zin om zijn bondgenoten halverwege tegemoet te komen, zoals hij in 1943 wel in Teheran had gedaan. Hij vreesde voor zijn veiligheid op vreemde bodem. Die van Churchill en Roosevelt ging hem kennelijk minder aan het hart. Het vliegveld dat de Sovjets hadden uitgekozen bleek bij nader inzien een te korte landingsbaan voor de Douglas C-54 te hebben, zodat er naar Saky moest worden uitgeweken. Ook daar was de baan nog 600 meter te kort, maar ze deden het er maar mee. Varen door de Zwarte Zee was vanwege de mijnen nog riskanter. Vanaf Saky was het nog vijf uur rijden naar het zomerpaleis. Stalin had langs de route een erewacht van vrouwelijke soldaten van het Rode Leger opgesteld. Dat dan weer wel.
Westers perspectief
Catherine Grace Katz weet in De dochters van Jalta deze ‘couleur locale’ moeiteloos op te roepen. Drie vrouwen staan centraal: Kathly Harriman, de dochter van de Amerikaanse ambassadeur in de Sovjet-Unie, Anna Roosevelt, de dochter van de Amerikaanse president, en Sarah Churchill, de dochter van de Britse premier. De dochter van Stalin, Svetlana, ontbrak in Jalta, zodat we de conferentie vooral vanuit westers perspectief te zien krijgen.
Politiek is mensenwerk
Katz behandelt de grote vraagstukken van de conferentie in vogelvlucht: de opdeling van Duitsland, vervolging van de oorlogsmisdadigers en hoogte van de herstelbetalingen, de vrije verkiezingen in Polen, de deelname van de Sovjet-Unie aan de oorlog in de Pacific en de oprichting van de Verenigde Naties, die minstens 50 jaar vrede moest garanderen (Roosevelt geloofde niet in een eeuwige wereldvrede). Maar de politieke betekenis van Jalta is niet de hoofdmoot van het boek. Het gaat Katz vooral om de intermenselijke verhoudingen. Politiek is mensenwerk, dat is wellicht de belangrijkste les van De dochters van Jalta. We krijgen een indringend portret van Anna Roosevelt, die slechts één missie in Jalta lijkt te hebben: haar vader in de luwte houden. Iedereen – de Russen voorop – voelden op hun klompen aan dat het niet goed ging met de Amerikaanse president. Stalin had zelfs artsen naar Saky gestuurd, om een inschatting te maken van de gezondheidstoestand van Roosevelt. Zijn dochter was de enige vertrouwenspersoon die FDR in zijn omgeving nog kon velen: zij ontkende net zozeer als hij dat hij stervende was.
We lezen over Kathy Harriman, die zich als oorlogscorrespondente voor International News Service door de Sovjets in de luren liet leggen. In het voorjaar van 1944 bezocht ze de massagraven van Katyn, toen Stalin nog volhield dat het de Duitsers waren die er de Poolse intelligentsia, legertop en politieke leiders massaal hadden afgeslacht. Tijdens de conferentie was het inmiddels een publiek geheim dat Katyn het werk was van het Rode Leger, maar de westerse bondgenoten peinsden er niet over de Poolse massacre aan de kaak te stellen: eenheid voor alles.
Sarah Churchill worstelde vooral met haar eigen demonen. In 1982, 68 jaar oud, eiste haar jarenlange alcoholverslaving haar tol. Ze had er vrede mee. ‘Ik vind het niet erg om te gaan, want ik weet dat papa op me wacht.’
Pleidooi voor de noot
Tegen wie, wanneer en waar Sarah Churchill dit gezegd zou hebben, blijft een groot raadsel, want de verantwoording laat nogal eens te wensen over. Het boek bevat een notenapparaat, maar geen verwijzingen in de hoofdtekst, zodat het nog een heel gepuzzel is om de bronvermelding van al deze smakelijke details op het spoor te komen. En die smakelijke details zijn er! Katz heeft de conferentie van Jalta teruggebracht tot haar menselijke proporties, waarin de westerse bondgenoten door de Russen in de watten werden gelegd met kaviaar, wodka en troostmeisjes – voor alle drie werd vriendelijk bedankt. Wellicht was dat affront het begin van de Koude Oorlog.
De dochters van Jalta. De Churchills, Roosevelts en Harrimans en het einde van de Tweede Wereldoorlog
Catherine Grace Katz
Het Spectrum
ISBN 9789000353170
Verschenen in januari 2021
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 29,99)Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 29,95)
