De Canadese historicus Mark Braude schreef een partiële biografie van Napoleon Bonaparte. In De onzichtbare keizer concentreert hij zich op de 10 maanden die Napoleon na zijn abdicatie op Elba heeft doorgebracht. Het was tsaar Alexander die Napoleon dat koninkrijkje in de Middellandse zee gunde, nog geen 400 kilometer van Frankrijk vandaan. De Britten hadden Bonaparte liever naar een uithoek van de wereld verbannen, de Azoren of Sint-Helena. Zijn keizerrijk had nog maar de grootte van een postzegel, maar daar mocht Napoleon wetten invoeren, wegen aanleggen en troepen inspecteren. ’Als hij een vrouw was geweest, had ik hem, denk ik, tot mijn minnares gemaakt,’ zei Napoleon dan ook over Alexander.
Wat deed die man toch legendarische uitspraken.
Braude baseert zijn minutieuze relaas met name op de mémoires van getrouwen die Napoleon in zijn ballingschap zijn gevolgd, lieden als de keizerlijke betaalmeester Guillaume Peyrusse of hofmaarschalk Henri Gautien Bertrand. (Diens eega had het overigens niet zo op Elba. ‘De duivel heeft het eiland uitgescheten toen hij van de ene wereld naar de andere vloog,’ aldus Fanny Bertrand). En op heel wat secundaire literatuur. De betrouwbaarheid van die bronnen stelt Braude niet ter discussie, evenmin de perspectieven van de biografen die hem voor zijn gegaan. Die aanpak levert een vermakelijk verhaal op (het boek leest ‘als een roman’, vermeldt de achterflap bij wijze van aanbeveling). ‘Geschiedenis is een discussie zonder eind,’ schreef Pieter Geyl in de inleiding van zijn Napoleonbiografie, maar Braude heeft geen boodschap aan zoveel historiografische schroomvalligheid. Hij schrijft ‘wie es eigentlich gewesen’, alsof dat parool van Leopold von Ranke voor de moderne historicus geen onontkoombare problemen oplevert.
Dus krijgen we Napoleon ten voeten uit. De man die na zijn terugkeer in Frankrijk tijdens de eerste confrontatie met zijn voormalige leger bij het Grote Meer van Laffrey met ontblote borst de infanteristen tegemoet treedt en hen de keuze laat op hem te schieten of van hem te houden. ‘Soldaten, ik ben jullie keizer. Herkennen jullie me niet?’ Eentje roept nog ‘Vuur!’ maar de rest omstuwt enthousiast de kleine generaal, als is hij de heiland zelve. Die werd na zijn herrijzenis in eerste instantie ook niet herkend.
Braude beschrijft de wederopstanding van Napoleon zonder blikken of blozen. Pas in de eindnoten relativeert hij deze gebeurtenis, waarvan de historische allure nogal is geregisseerd. Een afgezant van de keizer had een dag van tevoren bij de royalistische legerleiding geïnformeerd of Napoleon zich dat grootse gebaar wel kon permitteren. Hij was vrij zeker van zijn zaak.
En wat te denken van Marie Louise, de dochter van Frans I van Oostenrijk die Napoleon bij ontstentenis van een bevoegde erfopvolger in 1809 had gehuwd? Het ‘verstandshuwelijk’ werd, als we Napoleon mogen geloven, maar al te graag door de aartshertogin geconsumeerd. ‘Ze vond het zo heerlijk dat ze me vroeg het nog een keer te doen,’ herinnerde hij zich op Sint-Helena over de huwelijksnacht. Marie Louise schreef hem na zijn verbanning een aantal brieven waaruit je zou kunnen opmaken dat ze maar één ding wilde: haar echtgenoot achterna, desnoods naar het door de duivel uitgescheten Elba. Maar na zijn ontsnapping van het eiland berichtte ze haar vader dat ze nog liever in een klooster wilde treden dan zich te moeten herenigen met die man. Lippendienst van een gehoorzame dochter aan haar vader, die haar territoriale aanspraken in Italië in gevaar zag komen? Braude spreekt zich er niet echt over uit, al citeert hij in een eindnoot instemmend Karl Marx: ‘Das Geheimnis des Adels ist die Zoologie’. Of haar Oostenrijkse chaperonne Adam Albert von Neipperg, aangesteld door Klemens von Metternich, zich toen al tot een minnaar had ontpopt, laat Braude eveneens ter beoordeling van de lezer. In ieder geval trouwde ze vier maanden na de dood van Napoleon met Neipperg. Het eerste buitenechtelijke kind, een dochter, was een jaar na de Slag bij Waterloo geboren.
Eigenlijk gaat De onzichtbare keizer over de rijping van een wilsbesluit. Wanneer en waarom beslist Napoleon van Elba te ontsnappen? Toen geruchten hem ter ore kwamen dat zijn vijanden tijdens het congres van Wenen er alsnog over dachten hem naar Verweggistan te verbannen? Toen de publieke opinie zich steeds meer tegen Lodewijk XVIII keerde, de Bourbon die zijn keizerlijke kroon had ingepikt? Toen de Oude Garde de verschrikkingen van Moskou en Leipzig vergeten scheen te zijn en terugverlangde naar de gloriedagen van weleer? Of broedde hij al op zijn thuisreis toen hij in de ochtend van 3 mei 1814 voet op Elba had gezet? Lees in deze biografie vooral de eindnoten van de auteur. Daarin laat hij de lezer het minst verweesd achter.
De onzichtbare keizer. Napoleon op Elba
Mark Braude
Uitgeverij Balans
ISBN 9789463820196
Verschenen in mei 2019
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,99) Bestel als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 12,99)
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,99)Bestel als ebook bij bol.com (€ 12,99)
