Greet Hofmans en haar broeders en zusters

‘Het onbegrepen leven van Greet Hofmans’, die ondertitel gaf Han van Bree mee aan  zijn biografie van de vrouw wier naam tot op de dag van vandaag verbonden is aan een heuse koninklijke affaire. In 1956 publiceerde het Duitse weekblad Der Spiegel een onthullend artikel over de kwalijke invloed van een Jordanese gebedsgenezeres op de Koningin der Nederlanden. Het artikel maakte gewag van een kliek esoterisch gelijkgestemden die Hare Majesteit op abjecte ideeën bracht over de noodzaak van ontwapening en wereldvrede, en haar broodnuchtere echtgenoot het leven zuur maakte.

De anonieme bron bleek later prins Bernhard zelf te zijn, die Der Spiegel had ingelicht over het reilen en zeilen aan het hof in Soestdijk. Hofmans zou de psychisch labiele Juliana als een machtsbeluste en manipulatieve Raspoetin het hoofd op hol hebben gebracht. De Greet-Hofmans-affaire was geboren.

Grote witte olifant

Deze voorstelling van zaken, die in de historiografie van het koningshuis vrij klakkeloos is overgenomen, gaat voorbij aan het feit dat Bernhard Hofmans aan het hof introduceerde, niet Juliana. Zij liet Hofmans in 1947 minzaam weten vooralsnog meer fiducie te hebben in de medische wetenschap voor de genezing van de oogklachten van prinses Marijke, van wie het gezichtsvermogen ernstig was aangetast door de besmetting met rodehond die Juliana tijdens de zwangerschap, als ambassadrice van het Rode Kruis, had opgelopen. Bernhard ontbood Hofmans wél aan het hof. Hij had een rotsvast geloof in UFO’s en andere occulte krachten tussen hemel en aarde. Bernhard was zo overtuigd van de geneeskrachtige gaven van DG (‘Doorgeefster’) dat hij haar naar zijn sukkelende moeder prinses Armgard in Lübeck en de doodzieke vrouw van François van ’ t Sant in Londen bracht.

Bernhard keerde zich pas tegen Hofmans en haar ‘manager’ Wim Kaiser toen zij zich iets te nadrukkelijk begonnen te bemoeien met zijn liederlijke levenswandel. Volgens verschillende ooggetuigen aan het hof in Soestdijk had het huwelijk met Juliana toen al zijn dieptepunt bereikt. Juliana was tijdens de oorlog in Canada een zelfstandige vrouw geworden, ver weg van een eega die haar ‘de grote witte olifant’ placht te noemen. Bernhard bleef bij zijn schoonmoeder in Londen en hield er in de aristocratische jetset van de stad een aantal buitenechtelijke relaties op na.   

Het Oude Loo

Hofmans was eerder één van de gelijkgestemden die Juliana op het Oude Loo rondom zich heen had verzameld en met wie ze haar spirituele levensovertuiging deelde. De grenzen van de constitutionele monarchie ging Juliana daarbij nooit te buiten. Haar toespraak voor het Amerikaanse congres, die vaak wordt aangehaald om haar eigengereide optreden te illustreren, bleef netjes binnen de lijnen van de ministeriële verantwoordelijkheid. Ze roemde het Trans-Atlantische bondgenootschap en veroordeelde het repressieve bewind in de Oostbloklanden. En ze sprak de hoop uit dat alle mensen van goede wil hun uiterste best zullen doen, want dan ‘zou de Goddelijke Voorzienigheid het lot van deze wereld recht naar zijn uiteindelijke doel kunnen sturen, hetgeen ten goede moet zijn”. De Amerikanen, die steevast de zegen van de allerhoogste over hun glorieuze natie afroepen, slikten de heilsboodschap als zoete koek.

Zusters en broeders

Van Bree plaatst de zweverigheid van Juliana en haar kliek in een bredere historische context, die van het buitenkerkelijke religieuze reveil van na de oorlog. Spiritualiteit, parapsychologie, occultisme en dergelijke werden omarmd door een samenleving die worstelde met de vraag hoe het grote kwaad van de wereldbrand en de holocaust had kunnen plaatsvinden. De zinloosheid en willekeur daarvan was voor velen ondraaglijk.

Hofmans, die tijdens de Bezetting deelnam aan het verzet, keek met enige weemoed terug op de oorlogsjaren. ‘Het helpen van mensen in de oorlog was heerlijk. Ik kon mij er in zekere zin in uitleven. Meer mensen hebben het gevoel gekend, wat ons toen bewust werd, namelijk dat wij zusters en broeders zijn.’

Bevoorrechte mensen

Terwijl Juliana onder druk van de regering alle banden met de kliek rondom het Oude Loo verbroken had, wat haar door verschillende vriendinnen niet in dank werd afgenomen, legde Greet Hofmans een bewonderenswaardige discretie aan de dag over haar ervaringen aan het hof. Zij klapte nooit uit de school, noch over Juliana, noch over Bernhard. De doodsbedreigingen aan haar adres aanvaardde ze stoïcijns, evenals de minachting die haar ten deel viel. Nederland had volgens een vaderlandslievende jurist in New York door deze ‘burgerjuffrouw met haar verdorde eierstokken’ een modderfiguur geslagen.

Juliana keek in de herfst van haar leven met weemoed terug op de Oude-Loo-conferenties. ‘Wat waren wij op het Oude Loo toch een bevoorrechte mensen. Een voorhoede. Nu zijn er zó veel mensen die zo denken,’ schreef ze in een brief Walraven van Heeckeren, die vanwege zijn persoonlijke betrokkenheid bij de affaire in 1957 ontslagen werd als haar particulier secretaris. Eervol weliswaar, maar toch.  

Raspoetin

Toen Hofmans in 1968 na een langdurig ziekbed overleed, memoreerden verschillende kranten haar rol van Nederlandse Raspoetin. Alleen De Telegraaf noemde haar, bij monde van Otto van Kuyk, de ‘slechtst beoordeelde vrouw ter wereld’. Van Bree maakt in zijn biografie duidelijk dat niet alleen Hofmans, maar ook Raspoetin de kwalificatie ‘Raspoetin’, met alle kwalijke connotaties die daarbij horen, niet verdiende. Hij wijdt een heel hoofdstuk aan leven en dood van de Russische monnik, die aan het hof van Nicolaas II de tsarina bijstond in de zorg voor Aleksej, de aan hemofilie lijdende troonopvolger. Compositorisch is dat niet al te sterk, het leidt af van de protagonist van deze geschiedenis. Bewonderenswaardig en overtuigend is Van Brees oprechte poging de gedachtewereld van Hofmans te begrijpen. Hij zet haar niet bij voorbaat neer als een vrouw waaraan een steekje los zat, en dat levert zonder meer nieuwe inzichten op. Bovenal is Het vertroebelde oog een met vaart geschreven biografie, die het gangbare beeld van Juliana als de labiele vorstin naast de nuchtere Prins-gemaal onomwonden ter discussie stelt. Onze sympathie en mededogen horen bij haar te liggen. Ook daarin ging Hofmans ons voor.

Beluister ook de podcast Biografie op de bühne met een interview met Han van Bree.

Het vertroebelde oog. Het onbegrepen leven van Greet Hofmans
Han van Bree
Spectrum
ISBN hardcover 978 90n00 35451 1
ISBN e-book 978 90 00 35452 8
Verschenen in maart 2025

Bestelinformatie