Eerder recenseerde ik voor BiografiePortaal de biografieën van Wilhelmina Bladergroen (1908-1983), hoogleraar pedagogiek (door Mineke van Essen), Marie Anne Tellegen (1893-1976), rechterhand van koningin Wilhelmina en Juliana (door W.H. Weenink) en Ida Gerhardt (1905-1997), lerares Nederlands en dichteres (door Mieke Koenen). Deze recensie gaat over de biografie van hun tijdgenote, Frieda Belinfante (1904-1995). Toni Boumans, radio- en tv-journaliste en auteur van de biografie Een schitterend vergeten leven. De eeuw van Frieda Belinfante, typeert Belinfante als celliste, dirigente, verzetsvrouw en lesbienne, ‘eindelijk uit de schaduw getrokken en in het volle licht geplaatst.’ Hoewel ze zich op heel verschillende terreinen bewogen heeft, heeft Frieda Belinfante veel gemeen met Bladergroen, Tellegen en Gerhardt. Alle vier zijn zij onafhankelijke sterke vrouwen geweest die van grote maatschappelijke betekenis waren en niet kozen voor het in hun tijd zo voor de hand liggende huwelijk. Vrouwen die leefden in een periode waarin het niet vanzelfsprekend was het eigen privéleven breed uit te meten en waar de scheidslijn tussen ‘goede vriendin’ en ‘grote liefde’ in het ongewisse bleef.
Laguna Beach
Boumans boek begint als een documentaire. Ze zit met Bobbie, de vriendin met wie Frieda lang samen was, op een bankje in het Heislerpark in Laguna Beach Californië met verderop de Stille Oceaan. Ze vertelt Bobbie over Frieda’s voorgeschiedenis. Dan omschrijft Bobbie haar vriendin –tot grote verrassing van Bouma- als ‘de liefde van mijn leven’. Het geeft de ontmoeting een extra dimensie. ‘Bobbie luisterde. Ze zoog elk detail op. Alsof ze herinneringen opraapte om het beeld van haar liefde completer te maken’. Bij Bouma leidt het tot de overpeinzing hoeveel je eigenlijk van iemand te weten kunt komen, hoeveel iemand eigenlijk weet van zichzelf. Ze stelt zich tot doel Frieda’s leven op te tekenen ‘als een schets waarin je de contouren van een persoon ziet.’ Dat is een fijne onpretentieuze manier om een levensbeschrijving te beginnen. Als lezer krijg je het gevoel samen met de biograaf op ontdekkingstocht te gaan.
Het eerste leven
Frieda Belinfante had, na twee meisjes, eigenlijk een jongen moeten zijn. Na haar wordt er – gelukkig voor haar ouders- toch nog een jongen geboren. Ze groeit op in een onconventioneel gezin in Amsterdam-Zuid met haar zusjes, broer en een stiefbroer, die regelmatig langskomt, uit een eerdere relatie van haar vader. Haar Joodse vader start aanvankelijk een studie medicijnen, maar besluit toch musicus te worden. Hij is een bazige en egocentrische man, maar ook degene die zijn liefde voor muziek op Frieda overbrengt. Ze gaat cello spelen. Op vijftienjarige leeftijd overlijdt tijdens de Eerste Wereldoorlog haar oudste zus. Kort daarna scheiden haar ouders en krijgt haar moeder een relatie met stiefbroer Hugo. Frieda heeft cellolessen op het conservatorium van haar vader en gaat samenwonen met pianiste en componiste Jettie Bosmans. Ze zijn zeven jaar bij elkaar. Dan trouwt ze de fluitist Jo Feltkamp. Enkele jaren later scheiden ze. Frieda werkt in Amsterdam als celliste en dirigente.
De Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is ze betrokken bij het verzet. Ze vervalst en vervaardigt persoonsbewijzen, voorziet kunstenaars en onderduikers van geld en voedselbonnen en is betrokken bij de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister in 1943. Als het gevaar te groot wordt, gaat ze gekleed als man. Veel familieleden van haar vader overleven de oorlog niet. Een groot drama vormt de zelfmoord van haar broer Bob en zijn vrouw in 1940. In 1944 vlucht Frieda naar Zwitserland. Daar krijgt ze na jaren de gelegenheid weer muziek te maken. Ze leert klarinet spelen. Na de oorlog keert ze terug naar Nederland, maar ze kan er niet meer aarden.
‘’Niemand bekommerde zich om de joden die terugkwamen uit de kampen en geen huis, geen meubels en geen geld meer hadden. Niemand praatte over hun verdriet, hun wanhoop. (…) Over de mensen die hun leven hadden gewaagd, praatte ook niemand. Wat ze gedaan hadden, betekende niks. Ze bestonden niet. Het was alsof mijn vrienden voor niets gestorven waren. Het was zo’n koude douche.’’
De Verenigde Staten
Wanneer ze via een vriend de mogelijkheid krijgt naar de Verenigde Staten te gaan, grijpt ze die kans met twee handen aan. Ze besluit er te blijven en bouwt er als musicienne een prachtige carrière op. Dat dit met haar homoseksuele geaardheid niet gemakkelijk is geweest spreekt voor zich. Frieda Belinfante heeft een rijk leven. Ze weet –zowel in Nederland als in de Verenigde Staten- een groot netwerk te creëren van bevriende kunstenaars en musici. Haar vrienschappen met vrouwen groeien al dan niet uit tot relaties. Soms gaat het om geheime verbintenissen met getrouwde vrouwen. Lang leeft ze samen met Bobbie en haar echtgenoot Dick. Voor ze sterft vertelt ze Bobbie dat ze vier levens heeft geleid, dat van haar jeugd en haar jongvolwassenheid, dat van de oorlog, dat in Amerika en haar leven samen met Bobbie.
Een rijk leven
Voor Boumans is dit rijke leven met al haar schakeringen tegelijkertijd een valkuil. Ze heeft Frieda twee keer ontmoet. Haar documentaire, Maar ik was maar een meisje… die op 23 november 1998 werd uitgezonden, was de aanleiding voor het schrijven van de biografie. In de documentaire moesten –omwille van de tijd- veel aspecten achterwege worden gelaten die in het boek wel worden verteld. De lezer duizelt het daardoor zo nu en dan van de gebeurtenissen en de namen. Het zijn nauwelijks nog de aangekondigde contouren die in deze biografie worden geschetst, het is een gedetailleerde weergave van Belinfantes leven. De prettige aanwezigheid van de auteur in de proloog wordt later in het boek gemist. Daar blijkt echter bewust voor gekozen:
‘Ik wist , die maandagmiddag, uitziend over de oceaan en luisterend naar Bobbie, dat het boek niet meer zou moeten zijn dan een eenvoudige chronologische weerslag van de belangrijke momenten uit haar leven. Zonder ingewikkelde capriolen. Haar leven zelf voldeed. Ze leefde bijna een eeuw en ze heeft alles uit die eeuw gehaald wat er in zat.’
Het is een grote verdienste van Bouwmans dat ze dit vergeten leven in beeld heeft gebracht.
Een schitterend vergeten leven. De eeuw van Frieda Belifanten
Toni Boumans
Uitgeverij Balans
ISBN 9789460038150
Verschenen in februari 2015
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 19,95)
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 19,95)
Bestel hier als E-book bij bol.com (€ 9,99)
