Francien de Zeeuw, van verzetsstrijdster tot eerste vrouwelijke beroepsmilitair

Als rijkstelefoniste kon Francien de Zeeuw in Terneuzen al het telefoonverkeer, in de tijd van de Tweede Wereldoorlog nog behoorlijk overzichtelijk, afluisteren. Het mocht niet, maar het kon wel. En met de inhoud van de gesprekken van de Sicherheitsdienst en de Gestapo kon ze het verzet informatie van onschatbare waarde leveren. Dus dat deed ze, ongeacht de consequenties die dat voor haar persoonlijk zouden kunnen hebben. Zij was bereid haar baan en misschien wel haar leven te riskeren.

Dat deed je gewoon omdat het moest, omdat je in oorlog was met de fascisten en met de Nazi’s. Die streefden naar heerschappij vanuit een vreselijk mens- en wereldbeeld dat haaks stond op dat van de familie De Zeeuw. Dat klinkt als een eenvoudige keuze, en dat is het ook. Maar hoe moeilijk was het niet voor veel Nederlanders om die eenvoudige keuze te maken?

Francien de Zeeuw maakte die ethische keuze vroeg, meteen na de inval in 1940. Er is dan nog helemaal geen officieel verzet, geen groep waar ze zich bij kan aansluiten. Maar dat maakt de jonge Francien niets uit. Ze luistert gesprekken van de Duitsers af en speelt informatie die haar belangrijk lijkt door aan haar vader. Die zorgt dat de informatie bij de juiste mensen terechtkomt. Maar ze doet meer: “ Ik verzamelde zelf de nodige distributiebescheiden en verdeelde die onder de diversie adressen. Ook benaderde ik boeren die om een of andere reden geen onderduikers konden herbergen, maar toch wilden helpen. Op deze manier konden ze toch iets doen, hetzij met bonnen, hetzij in natura. Alles was welkom.”

Wanneer Krijn de Vos, verloofde van haar oudere zus Suus, vanuit Delft naar Noord-Beveland verhuisd, krijgt het verzet een georganiseerde vorm. En Francien speelt daarbij een belangrijke rol. Ze verspreidt illegaal drukwerk, Vrij Nederland en de uitgetypte teksten van Radio Oranje, ze regelt onderduikadressen en valse persoonsbewijzen, maar ook valse sleutels. Die zorgen er voor dat er met inbraken distributiebonnen buit gemaakt kunnen worden.
Op een gegeven moment zijn er in Zeeland zoveel bonnen op voorraad dat Francien die naar Amsterdam gaat brengen. Ze krijgt een speciaal doktersattest waarin staat dat ze twee keer per week in Utrecht behandeld moet worden. Dat zorgt er voor dat ze met jassen vol ingenaaide bonnen heen en weer langs de controles van de bezetter komt.

In oktober 1944 gaat Francien met 2 mannen, Jan Kars en Marien de Bruyne, op pad om vanuit hun nog bezette onderduikplaats de Canadezen, die voor de Schelde staan, te bereiken. Ze lichten de Canadezen in dat de meeste Duitsers vertrokken zijn en dat er dus niet meer gebombardeerd hoeft te worden.
Ze zijn nog maar een kilometer onderweg als er een granaat vlakbij hen ontploft. Francien is even buiten bewustzijn en als ze bijkomt en over de rand van de greppel kijkt, ziet ze Jan Kars vlakbij haar liggen, dood.

Natasza Tardio heeft het verhaal van Francien de Zeeuw makkelijk leesbaar opgeschreven. Soms iets te licht verteerbaar naar mijn smaak, maar als ik dan bedenk dat het ook bedoeld is voor jonge lezers voor wie de Tweede Wereldoorlog hetzelfde is als de Golfoorlog of de Slag bij Nieuwpoort, slik ik mijn ongemak maar weg.

Franciens verzetsdaden zijn niet onopgemerkt gebleven. In december 1944, dus nog voor Noord-Nederland bevrijd is, middenin de Hongerwinter, gaat ze vanuit het wel bevrijde Zeeland naar Londen. Er is besloten dat ook vrouwen in krijgsdienst mogen, vooral om ondersteunende taken te verrichten; op 19 september 1944 is het voorstel tot oprichting van de Marine Vrouwen Afdeling, de Marva, aangenomen. Francien is de eerste vrouw die in dienst treedt. Ze wordt opgeleid in Londen en gaat dan natuurlijk ook op bezoek bij koningin Wilhelmina.

Deze biografie is voor een groot deel gebaseerd op interviews die schrijver en journalist Natasza Tardio hield met Francien de Zeeuw. Daarom wordt het een geautoriseerde biografie genoemd, voor sommigen een teken van extra geloofwaardigheid. Voor mij is dat, in combinatie met een voorwoord van de minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert, juist reden om extra kritisch te zijn. We leven immers in tijden van ronkende propaganda, de oorlogsmachines worden stiekem weer opgetuigd.

Toch, als ik eens goed tot me laat doordringen wat Francien de Zeeuw in het verzet heeft gedaan en meegemaakt, is het vreemd dat er al jaren een musical loopt naar het boek en de film Soldaat van Oranje. Erik Hazelhoff Roelfzema heeft zijn studentenverzet en het gevaarlijke werk in dienst van de RAF mooi opgeschreven, maar ik zou wel eens iets dergelijks met de titel Vrouw van Oranje willen zien.

“Ik dacht er niet bij na, ik deed gewoon wat gedaan moest worden”, vertelde Francien de Zeeuw haar biograaf Natasza Tardio. Hoe vaak heb ik dat niet gehoord uit monden van mensen die verzet pleegden en daar na de oorlog nooit meer over spraken.

Gelukkig is Natasza Tadrio er in geslaagd om een evenwichtig en indringend portret te schetsen van een bijzondere vrouw. Een vrouw die van de ene in de andere oorlog terechtkwam. Als Marva wordt ze meteen na haar Engelse opleiding, op 24 november 1945, richting Indië gestuurd. Via Ceylon, waar ze helpt bij de repatriëring van (Indische) Nederlanders die uit de Jappenkampen komen en op weg naar Nederland zijn.

Als hoofd Posterijen op het Marine Postkantoor in Batavia maakt ze de eerste politionele acties van juli 1947 mee. Francien staat vierkant achter het Nederlandse beleid en merkt weinig van oorlogshandelingen. Ja, ze ziet een keer lijken langs drijven, van mensen die – naar ze aanneemt – door de opstandelingen zijn vermoord. Wat er precies gebeurde in dat verre, warme land, daar gaat Nederland nu pas echt onderzoek naar doen.

Francien de Zeeuw. Van verzetsheldin tot eerste vrouwelijke militair
Natasza Tardio
Pepper Books
ISBN 9789020608458
Verschenen in januari 2017