Het dienstmeisje van Degrelle en het grijze verleden van België

Simone Korkus, schrijver van Het dienstmeisje van Degrelle is journalist, correspondent in Israël en de Palestijnse gebieden voor verschillenden media. Daar laat ze geen misverstand over bestaan. Lezers die haar daarom in een bepaalde hoek willen plaatsen, krijgen meteen te lezen waarom ze dit verhaal moet vertellen. Het is het verhaal van Madeleine Degrelle, de zus van de extreemrechtse rexistenleider Léon Degrelle, en Henri Cornet. En vooral dat van hun dienstmeisje Hannah Nadel, dochter van Pools-Joodse immigranten.

Immigranten

“Hoe voelden onze voorouders zich, toen er steeds meer vreemdelingen, van wie de meerderheid bestond uit Joodse immigranten, de landsgrenzen overtrokken en zich grotendeels illegaal in België vestigden?”, schrijft Korkus. “Wat vonden ze van die Israëlieten die bereid waren om ieder werk aan te pakken en voor veel lagere lonen te werken dan de Belgen? Hoe beschouwden onze Belgische voorvaders de wijken waar die allochtonen woonden en zich verenigden?”

Pools-Joodse immigranten werden in de jaren 20 in Duitsland geronseld om in de Belgische mijnindustrie te werken. Velen van hen waren het land ingekomen zonder identiteitspapieren en konden niet doorreizen naar Palestina. Toch is dat de plek waar Simone Korkus het begin van dit verhaal te horen krijgt.

Hannah Nadel is de dochter van een Pools-Joods echtpaar, Elias Gnasic en Havah Ehrlich. In 1933 komt haar tweelingbroer om bij een val uit een hotelraam. Het leven is hard, het monster dat fascisme heet kruipt langzaam maar zeker de wereld over, maar Hannah en haar ouders zijn vastbesloten een goed leven voor zichzelf en elkaar te bevechten. Ze steken de handen uit de mouwen. En dan wordt het oorlog.

Bommen

In 1940 proberen Hannah en haar ouders naar Parijs te komen. Net als ze staan te wachten in de rij voor de treintickets vallen de bommen. Dus gaan ze te voet, lopen dagen, slapen in greppels, en blijven lopen tot ze in Noord-Frankrijk zijn. Daar blijkt hoe hopeloos deze onderneming is. Ze gaan terug naar Brussel en proberen het ‘gewone’ leven weer op te pakken.

Al eind 1942 weten Hannah en haar ouders dat er een plan is om de joden uit te moorden. Uit eerste hand, een buurman vertelt dat hij is ontsnapt uit Auschwitz-Birkenau. Het gezin besluit zo lang mogelijk te doen alsof er niks aan de hand is. Zij laten zich niet langer opjagen.
Op 6 februari 1943 wordt vader Elias opgepakt. Hij heeft nooit willen vertellen waarom. Hannah en haar nichtje Tony, die geen familie meer heeft, gaan op zoek naar werk. Vader bracht altijd het geld binnen, maar nu moeten zij die rol overnemen. Ze reageren op een annonce in de krant. “Gezin met 6 kinderen in Sint-Genesius-Rode zoekt een bonne a tout faire en een gouvernante”

Hannah belt aan bij Madeleine Degrelle, die dus de zus blijkt te zijn van Léon Degrelle, leider van de fascistische beweging Rex. Zonder dat er al teveel vragen worden gesteld, krijgen zij en haar nichtje een plek in het huishouden van de familie Cornet-Degrelle. Haar moeder Havah komt er later als kok werken.

Cijfers

Ondertussen wordt vader Elias naar Dossin gebracht, het beruchte doorgangskamp in Mechelen. Als hij van Brussel op transport richting Auschwitz gaat, weet hij onderweg uit de trein te springen. Daarmee behoort hij tot de paar honderd Joden die het lot in eigen handen nemen.
Korkus is journalist, komt dus met feiten. Bekend is dat 761 Joden geprobeerd hebben te ontsnappen door uit de trein te springen. 155 in Frankrijk, 577 in België en 29 in Nederland. Waarom er zoveel mensen juist in België het risico namen, vertelt ze er dan niet bij. Al schrijft ze wel dat er veel verzetsgroepen actief waren.

Grote Markt van Brussel, 2 september 1944. De bevrijding

Ze komt ook met andere cijfers over België. Na de bevrijding worden er uiteindelijk 90.000 landverraders geteld. 2940 krijgen een doodvonnis, waarvan er 242 daadwerkelijk zijn uitgevoerd.
110.803 Rex-aanhangers zijn aangehouden. Degrelle zelf werd bij verstek ter dood veroordeeld en overleed in 1994 in Spanje, waar hij van dictator Franco asiel had gekregen. Zijn ouders, die ook wegens collaboratie werden veroordeeld, overleden in gevangenschap. Madeleine Degrelle was aanwezig bij alle processen tegen haar familie.

De arrestatie van landverraders in Brussel na de bevrijding

Schaamte

Het lot van Hannah, schuilnaam Annie, werd in huize Cornet-Degrelle bijna nooit meer besproken. Ook al is de tweede zoon uit het gezin jaren na de oorlog dwars door Oost-Europa via Turkije en Syrië naar Libanon gereden en van daaruit de grens met Israël overgestoken om bij ‘zijn dienstmeisje’ aan te bellen.
De schaamte over hun familieverleden, en de kloof die er tussen de verschillende takken van de familie Degrelle was geslagen, maakte ‘de oorlog’ taboe. Simone Korkus brengt daar verandering in. Door voorzichtig naar de geschiedenis te graven, krijgt ze steeds meer toegang tot de leden van het gezin Cornet-Degrelle, maar ook tot Hannah. Die woont sinds 1945 in Israël en tijdens de bezoeken die Simone haar brengt vertelt ze steeds iets meer van haar bijzondere verhaal. In 2015 besluit Hannah het wereldkundig te maken en komt er een besloten Yad Vashem plechtigheid. Israël benoemt het echtpaar Cornet-Degrelle tot ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’.

Hannah kan niet meer reizen, maar via een videoverbinding is ze toch bij de plechtigheid aanwezig op huize Ribambelle , haar ‘adres’ de laatste twee jaar van de Tweede Wereldoorlog. Simone Korkus is getuige van de plechtigheid en op dat moment nog niet klaar met het boek dat ze over Hannah schrijft. Nog niet alle vragen zijn beantwoord, dus schrijft ze verder. Op de dag dat ze het manuscript naar de uitgever stuurt, overlijdt Hannah Nadel. Korkus heeft de biografie van Hannah Nadel min of meer geschreven zoals het verhaal tot haar kwam, als een interessante zoektocht van een journalist. Dat maakt het boek toegankelijk, maar soms voel ik me als lezer te veel als ‘onwetende’ gevoerd met clichés. Daaromheen lezende is dit boek een fascinerende toevoeging aan de geschiedenis van het verdriet van België.

Het dienstmeisje van Degrelle. Hoe Hannah Nadel de oorlog overleefde
Simone Korkus
Uitgeverij Polis
ISBN 978 94 6310 093 9
Verschenen in september 2017