De Hollandsche Schouwburg was de plek waar de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog de Joden van Amsterdam verzamelden voordat zij op transport werden gezet naar Westerbork of Vugt. Het was ook een broedplaats van humanitair verzet. Veelal denkt men dan aan Walter Süskind of Henriëtte Pimentel, die naar schatting zeshonderd kinderen in veiligheid hebben gebracht. Of aan Raphaël Halverstad, die de benodigde papieren voor hun ontsnapping vervalste. De naam Maurice Hirschel zal menigeen minder bekend in de oren klinken. Toch heeft ook hij een belangrijke rol in de ondergrondse van de Hollandsche Schouwburg gespeeld.
Maurice Hirschel, geboren op 17 mei 1920 in Amsterdam, groeide op in een niet-religieus, liberaal gezin in Oud-Zuid, de Jan Luijkenstraat om precies te zijn. In de jaren dertig probeerde zijn vader zich aan te sluiten bij de vrijmetselaars van de Vondelstraat. Hij werd uiteindelijk een vooraanstaand lid van de Alliance Israelite Universelle, een van de eerste Joodse mensenrechtenorganisaties.
Tijdens de Bezetting wist Maurice Hirschel als doktersassistent in de Hollandsche Schouwburg talloze kinderen in veiligheid te brengen via de naast gelegen crèche bij de schouwburg. De ziekenkamer op de eerste etage van de schouwburg fungeerde geregeld als uitvalsbasis wanneer er een transport op stapel stond. Liek Meijer herinnert zich een tocht door nachtelijk Amsterdam in de winterkou van 1943 waarin Hirschel haar naar zijn ouderlijke woning in de Jan Luijkenstraat bracht. Het huis stond toen al leeg. Zijn ouders waren al op transport gesteld.
Toen Ferdinand Aus der Fünten – verantwoordelijke voor de deportatie van de Joodse burgers in Nederland en één van de Vier van Breda – in september 1943 Amsterdam ‘Judenfrei’ verklaarde sloot, dook Maurice Hirschel onder. De onzekerheid over het lot van zijn familie knaagde. Niemand van hen zou de oorlog overleven. Zijn ouders en zus werden na aankomst in Auschwitz vermoord.
Na zijn onderduikperiode en de bevrijding van zuidelijk Nederland werd Hirschel als repatriëringsofficier aangesteld. In die hoedanigheid was hij verantwoordelijk voor de thuiskomst van de slachtoffers van het naziregime in het moederland. Hij leerde de hel van Bergen-Belsen kennen. Nederland was nog bezet toen het kamp werd bevrijd, wat de repatriëring van de Nederlandse gedetineerden bemoeilijkte. Hirschel was vastberaden en vindingrijk. Na de oorlog ontving hij loftuitingen van landgenoten die beweerden aan hem hun leven te danken.
Bram Keizerwaard heeft een kleine monografie van Maurice Hirschel geschreven, nog geen 130 pagina’s groot. Het boekje ademt bescheidenheid, in opzet en toon. Door zijn degelijke onderzoek heeft hij een van die talloze verhalen weten te reconstrueren waarin burgermoed, overlevingsinstinct en trauma de boventoon voeren. Maurice Hirschel was een van die getuigen van de Shoah die weinig ruchtbaarheid gaven aan hun heldendaden. Dat was geen valse bescheidenheid, maar eerder een te open wond die bij iedere narratief begon te schrijnen.
Maurice Hirschel. Held van de Hollandsche Schouwburg
Bram Keizerwaard
Aspekt
ISBN paperback 9 789464872620
Verschenen in december 2024
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 19,95)
