De Grote Kalanag

Iedere Duitser in de jaren vijftig kende Helmut Schreiber als de Grote Kalanag, de man die vrouwen boven het toneel liet zweven, ze doormidden zaagde of een complete auto van de bühne liet verdwijnen. Zijn revues waren groots opgezette shows waarin niet op een cent gekeken werd en de danseresjes pikant waren binnen de grenzen van het betamelijke. De jaren vijftig ten voeten uit, met een goochelaar die in zijn eentje het Wirtschaftswunder leek te vertegenwoordigen. Het West-Duitsland van Konrad Adenauer had zich opnieuw uitgevonden en het illusionisme van Helmut Schreiber scheen daar min of meer de uitdrukking van te zijn.

Dat is althans het belangrijkste thema in de biografie die de Duitse journalist Malte Herwig van Kalanag geschreven heeft. De goochelaar bracht troost in een naoorlogse wereld die zijn magie verloren had.

‘Ja, de mensen wilden bedrogen worden. In een door oorlog, technologie en wetenschap onttoverde wereld hunkerden ze ernaar om nog eenmaal compleet versteld te staan.’

Simsalabim, de toverspreuk van de Grote Kalanag. Gejat uit Het Junglebook van Rudyard Kipling.

Vergangenheitsbewältigung

Het is ook een biografie geworden over Vergangenheitsbewältigung, de wijze waarop de twee Duitslanden na 1945 met hun oorlogsverleden zijn omgegaan. Kalanag trad in het Derde Rijk op voor Hitler, Goebbels en Goering. Hij was min of meer hun hofillusionist, die in Berchtesgaden – het buiten van Hitler in de Beierse Alpen – en Berlijn zijn kunsten aan de nazitop vertoonde. Ook dat verleden wist de Grote Kalanag weg te toveren. Hij stopte zijn partijinsigne van de NSDAP in zijn hoge hoed en haalde er een verzetsverleden uit waarin hij Joodse collega’s van de ondergang heeft gered en onder zijn medewerkers een immense brievencollectie van ontlastende verklaringen verzameld heeft. In Huize Schreiber werd niet de Hitlergroet gebracht en werden de partijbonzen flink vin de maling genomen. Alleen de Amerikaanse bezettingsmacht geloofde niets van zijn verhalen. Zij wisten dat Schreiber partijlid was geweest en in zijn hoedanigheid van filmproducent van de Ufa volop heeft meegedraaid binnen de propagandamachine van Joseph Goebbels. Zo kon Schreiber de eerste antisemitische musical op zijn naam schrijven.  Zijn tournee door de Verenigde Staten in 1957 werd een grote flop. Las Vegas zat niet te wachten op een Duitser met een troebel oorlogsverleden.

Sprankelende biografie

Het knappe van de biografie van Herig is dat hij het verhaal van een vrij onbeduidende figuur in het Derde Rijk, een goochelaar, weet te vertalen in een collectief verhaal over de wederopbouw van de Bondsrepubliek Duitsland, waarin de schande van de Tweede Wereldoorlog een eigen plek heeft gekregen, die van blinde vlek . ‘Zolang de zon van het Derde Rijk scheen, liet Schreiber zich bruinbakken in de glans van de nazicultuurbureaucratie. Vanaf 1945 was hij de onschuld zelve. Een typisch Duitse biografie, alleen geraffineerder dan de gemiddelde.’ De wetten van de magie zijn eender aan die van Vergangenheitsbewältigung, aldus Herwig. Het gaat om verdwijnen – transformeren – verschijnen. In die volgorde.

Een ding moet men de Grote Kalanag nageven.

‘Niemand is eerlijker dan een goochelaar. Hij vertelt zijn toeschouwers dat hij hen gaat bedriegen – en vervolgens bedriegt hij hen.’

Het is een van de talloze meanderende zinnen in deze sprankelende biografie.

De Grote Kalanag. Hoe Hitlers goochelaar zijn verleden liet verdwijnen en de wereld veroverde
Malte Herwig
Hollands Diep
ISBN paperback 9789048863068
ISBN ebook 9789048863075
Verschenen in maart 2022

Bestelinformatie