Eerder bespraken we op biografieportaal het boekje over Toetanchamon van de Zweedse hoogleraar geschiedenis Dick Harrison. Een half jaar later ligt zijn biografie van koningin Christina van Zweden in de winkel. Na de Dertigjarige Oorlog, de Zwarte Dood, de volksverhuizingen en de geschiedenis van de slavernij, volgen de komende tijd Hendrik VIII, Cleopatra, Karel de Grote en Heksenjacht. Met een dergelijke productie ligt het voor de hand dat we hier niet te maken hebben met een serie diepgravende monografieën, waarvoor gedegen onderzoek is gedaan. De serie doet me een beetje denken aan de geschiedenisboeken die ik in mijn jeugd verslond, gewijd aan uitvinders en ontdekkingsreizigers. Laagdrempelige en gemakkelijk leesbare kost.
Kroning en abdicatie
Christina (1626-1689) werd in 1632, na de dood van haar vader op het slagveld, op zesjarige leeftijd onmiddellijk gekroond tot koningin van Zweden. Dit om te voorkomen dat een Poolse tak van de familie aanspraak op de troon zou maken. Tot haar achttiende werd ze ‘bijgestaan’ door een regentschapsraad. Pas in 1650 werd ze officieel gekroond, maar korte tijd later dreigde ze al af te treden, omdat men van haar eiste dat ze zou trouwen om de dynastie te redden. Dat weigerde ze pertinent. Ze bestemde een neef voor de troon en trad vier jaar later alsnog af. Haar intelligentie en wispelturigheid, haar buitenissige uitgavenpatroon, met name met betrekking tot kunst, haar gerichtheid op eigen gewin, het zou haar allemaal vergeven worden, maar dat ze bij haar aftreden ook nog toetrad tot de katholieke kerk, dat wekte de grootste afschuw. Zweden was nota bene één van de belangrijkste strijders voor het Lutherse geloof geweest tijdens de Dertigjarige Oorlog, waarin haar vader het leven had gelaten.
Tot de dag van vandaag is de figuur van Christina een enigma, en haar tegendraadse levensstijl en optreden zijn het onderwerp van romans, toneelstukken, opera en films. Ook historici doen tot op de dag van vandaag pogingen om een verklaring te geven voor haar radicale besluiten. In Zweden verschijnen met grote regelmaat artikelen en boeken over deze raadselachtige vrouw.
Onevenwichtig
Het boekje van Dick Harrison is oppervlakkig en onevenwichtig. Hij besteedt een relatief groot aantal bladzijden aan de voorgeschiedenis, aan mijnen, steden , tolheffingen en accijnzen, aan de verkaveling van landgoederen, aan het bouwen van kastelen door de diverse adellijke families en aan het vestigen van koloniën elders in de wereld. Er is ook een tamelijk incompleet hoofdstukje over ‘vrouwen op de troon’. Het leven van Christina zelf komt er bekaaid van af. Aan haar moeder wordt bijvoorbeeld nauwelijks een woord gewijd, terwijl we op Wikipedia lezen dat ‘haar oppervlakkige, plezierzoekende en met een morbide en hysterisch temperament begiftigde moeder vier jaar lang werd opgesloten in Gripsholms slott, waaruit ze in 1640 wist te ontsnappen naar Denemarken’. Gezien het karakter en de daden van Christina lijkt me dat geen overbodige informatie.
Omdat wij hier over het algemeen weinig weten over de Zweedse geschiedenis, is de informatie die Dick Harrison geeft, niet overbodig, maar het grote bezwaar is dat er veel uit het leven van Koningin Christina niet aan de orde komt. Als ze later in Rome een relatie krijgt met de machtige kardinaal Decio Azzolino omschrijft Dick Harrison deze relatie als de enige gepassioneerde verliefdheid in haar leven, terwijl vele historici betwijfelen of deze liefde ooit ‘geconsumeerd’ is en of er niet veeleer sprake was van een hechte vriendschap. Op zijn minst zou Harrison deze gerede twijfels toch moeten noemen, lijkt me.
De Zilverbijbel
Als we geschiedenis bedrijven, proberen we tegen beter weten in vaak causale verbanden te leggen. Als Nederlandse lezer viel me een passage op over de vader van Christina, Gustav II Adolf. Toen die aantrad moest hij samenwerken met de machtige rijkskanselier Axel Oxenstierna. Harrison schrijft: ‘Het lag niet voor de hand dat ze goed zouden kunnen samenwerken. De twee mannen hadden gemakkelijk machtsrivalen kunnen worden, maar vanwege de gespannen politieke en militaire situatie van Zweden ontwikkelde zich in plaats daarvan een hechte vriendschap tussen hen.’ In dezelfde tijd speelde hier te lande de machtsrivaliteit tussen Maurits en Oldenbarneveldt. Ondanks de vergelijkbare ‘gespannen politieke en militaire situatie’ werd dat zoals we weten géén hechte vriendschap.
En er is voor de Nederlandse lezer nóg een opmerkelijke passage. Zweden heeft tijdens de Dertigjarige Oorlog een enorme hoeveelheid kunstschatten geroofd, met name in Praag. Een van de ‘verworvenheden’ was de zo genoemde Zilverbijbel, de Codex Argenteus, een tekst uit de zesde eeuw, uiterst belangrijk voor de taalkunde, omdat het de oudst overgeleverde tekst is in een Germaanse taal. Christina betaalde haar Nederlandse bibliothecaris Isaac Vossius in natura met dit manuscript. Die verpatste het veertien jaar later weer aan een Zweed, zodat het nu in Uppsala te bewonderen is. Het had zo maar in Leiden kunnen liggen…
Toen Christina in haar Romeinse villa stierf zou ze gezegd hebben: ‘ik ben vrij geboren, ik heb vrij geleefd en ik sterf bevrijd’. Het ‘sprekende standbeeld’ Pasquino in Rome omschreef haar in die periode als ‘koningin zonder rijk, christene zonder geloof, vrouw zonder schaamte’. Deze beide citaten komen in het boek van Dick Harrison overigens niet voor. Het is hoog tijd voor een Nederlandse vertaling van een serieuze biografie over deze bijzondere vrouw.
Christina van Zweden – Koningin zonder land, beschermvrouwe van de kunst
Dick Harrison
Uitgeverij Omniboek
ISBN paperback 9789401919265
ISBN e-book 9789401919272
Verschenen in juli 2023
Bestelinformatie
