George III – Het leven van de meest onbegrepen koning van Engeland

Over grote historische figuren als Churchill of Napoleon zullen telkens weer nieuwe biografieën geschreven worden. Niet alleen komen er na het verstrijken van de jaren altijd weer nieuwe gegevens boven water, maar vooral zijn verse biografieën van belang omdat in een nieuwe tijd een nieuw perspectief op het verleden ontstaat en nodig is. Vaak wordt in de titel al aangegeven dat er een geheel nieuwe kijk op een fenomeen wordt geboden, of er wordt gesuggereerd dat we het altijd mis hebben gehad. Meestal valt dit wel mee. Andrew Roberts, die zowel over Churchill als over Napoleon biografieën schreef, geeft zijn nieuwste biografie over George III een dergelijke ondertitel mee: ‘Het leven van de meest onbegrepen koning van Engeland’. Maar daarmee is in dit geval werkelijk geen woord te veel gezegd. Er is over deze koning, die van 1760 tot 1820 over het Britse imperium de scepter zwaaide, ook tijdens zijn leven al zoveel gespint, zoveel fake news verspreid, hij is zo meedogenloos geframed, dat het een wonder mag heten dat 200 jaar na dato het toch nog mogelijk lijkt te zijn om de geschiedenis recht te doen. Met het bewuste gebruik van deze eigentijdse termen, wil ik meteen maar even aangegeven dat dit boek ook een gedetailleerd inkijkje geeft in universele, schaamteloze, politieke processen.

Beeldvorming

Dat de eminente historicus Andrew Roberts meer dan 700 pagina’s inruimt om het leven van George III te tekenen heeft alles te maken met het feit dat er zoveel recht te zetten valt. Van groot belang was daarbij dat koningin Elisabeth met het Georgean Papers Programme het betreffende deel van het Koninklijk Archief openbaar heeft gemaakt. Daarmee kreeg de biograaf de beschikking over meer dan 200.000 pagina’s documenten die onlangs online zijn gezet. Behalve dat zijn inmiddels ook de bijna negenduizend brieven van de vorst openbaar.

Er zijn grofweg drie factoren die de beeldvorming rond George III hebben bepaald: de binnenlandse bittere strijd tussen de whigs en de tory’s, de onafhankelijkheidsstrijd van de Britse koloniën in Amerika en het persoonlijke drama van de koning, die bij tijd en wijle onmachtig was te regeren door zijn bipolaire stoornis, type één, een vorm van manische depressiviteit. Dat zijn tegenstanders dit pijnlijke gegeven uitbundig hebben geëxploiteerd, ligt voor de hand. En dat voor cineasten uitgerekend de ziekteperiodes van Mad George de mooiste taferelen opleveren, heeft ook niet bijgedragen aan een evenwichtig beeld. Dat genuanceerde en gedetailleerde beeld is er nu met het boek van Roberts wel.

Het Huis van Hannover

Na de Glorious Revolution besteeg met George I het Huis van Hannover de Engelse troon. Hij werd daarbij gesteund door de whigs, die vanaf dat moment alle machtsposities gingen bekleden. Het voert te ver om in deze bespreking de gruwelijke familievetes binnen het Huis Hannover te beschrijven, bijvoorbeeld de manier waarop George II zijn eigen zoon Frederik en kleinzoon George III terroriseerde, maar tegen de tijd dat die kleinzoon op 22-jarige leeftijd wordt gekroond, heeft die een schaduwregering gevormd en zet hij zich ervoor in om de macht van de whigs te breken. Hij blijft daarbij als constitutioneel vorst volstrekt binnen de wet, maar het levert hem veel vijanden op. ‘Het patroon van de Britse geschiedenis’, citeert Roberts met instemming, ‘is sterk vertekend door het feit dat, hoewel een groot deel ervan door tory’s is gemaakt, die grotendeels door whigs is geschreven’.

Roberts laat goed gedocumenteerd zien hoe de meest schandelijke leugens over de koning en zijn familie werden verspreid. En wie schrijft die blijft. Zo werd ‘s konings gematigde houding ten aanzien van homoseksualiteit uiteraard onmiddellijk op de voor de hand liggende wijze uitgebuit. Dat de koning bij wijze van uitzondering zeer gelukkig getrouwd was en vijftien kinderen had bij zijn vrouw, deed voor de geruchten niet ter zake. Dat er gedurende zijn 60-jarige bewind geen uitkeringen gedaan hoefden worden aan minnaressen en deze ook geen politieke achteringang hadden tot het hof, was voor die tijd ook uiterst opmerkelijk.

Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog

Voor veel Engelstalige Amerikanen aan de overzijde van de plas is George III nog steeds de bloeddorstige tiran en het agressieve monster dat zich met hand en tand verzette tegen de Amerikaanse onafhankelijkheid. Om die reden is het boek in de VS verschenen onder een alternatieve titel: The Last King of America: The Misunderstood Reign of George III. Het boek is daar uitgeroepen tot The Times Book of the Year. Roberts beschrijft hoe het verlies van de koloniën George III altijd min of meer persoonlijk is aangewreven, grotendeels door de zwakke historici die de 19e eeuw domineerden. Maar de koning beschouwde zichzelf bewust als een constitutionele monarch en deed wat de regering en de meerderheid van de parlementsleden in het Lagerhuis wilde. Iedereen in die kringen, de koning incluis, onderschatte wat er in Amerika aan de hand was: de opstand werd lange tijd beoordeeld als het werk van een paar fanatieke relschoppers.

Wat er feitelijk aan de hand was, was dat in 1763 na de Zevenjarige Oorlog de Fransen waren verjaagd van het Noord-Amerikaanse continent en de kolonisten geen verdediging van de Engelsen meer nodig hadden. Sterker nog: ze gingen de Engelse legers steeds meer beschouwen als een bezettingsmacht, en al helemaal toen het moederland er belasting voor ging heffen, vanuit het idee dat de kolonisten zelf moesten bijdragen aan hun eigen verdediging. Op Amerikaanse scholen wordt nog steeds onderwezen dat de Fransen onbaatzuchtig kwamen helpen in de vrijheidsstrijd. Roberts wijst er fijntjes op dat het enige belang van de Fransen was om Groot-Brittannië te verzwakken. Wat de Britten met enig leedvermaak constateren is dat door de enorme kosten van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog de Franse schatkist leeg raakte en de Franse koning in 1789 gedwongen was de Staten-Generaal bijeen te roepen. Het was het begin van de Franse Revolutie, die ertoe leidde dat Lodewijk XVI zijn hoofd werd afgehakt. Dat maakt geschiedenis zo intrigerend: van het een komt natuurlijk het ander. De Zevenjarige Oorlog veroorzaakte de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd, en die op haar beurt de Franse revolutie, et cetera.

Wel beschouwd is George III mentaal in allerlei opzichten de verlichte tijdgenoot van zijn collega’s in Pruisen (Frederik de Grote) en Oostenrijk (Joseph II): mannen die het goede voorhadden met hun volk, beïnvloed waren door verlichte denkers als Voltaire en Rousseau, maar onmachtig om het tij van de geschiedenis te keren.

Tot vijfmaal toe werd George het slachtoffer van zijn bipolaire stoornis. De wijze waarop hij door zijn artsen en zijn omgeving werd behandeld, levert schrijnende passages. De op een na laatste aanval was vlak vóór de Franse revolutie. Hij genas net op tijd om samen met regering en parlement de meest bedreigende periode in de Britse geschiedenis het hoofd te bieden. Hoe de Napoleontische oorlogen afliepen, heeft hij nooit geweten. Vanaf 1810, net ná zijn vijftigjarig jubileum, tot zijn dood in 1820 verkeerde hij definitief in de mist en was zijn zoon George IV prins-regent. Of over deze decadente, gigantische schulden makende lapzwans ooit een genuanceerde biografie zal verschijnen, valt te betwijfelen. Andrew Roberts zal hem in ieder geval niet schrijven: hij heeft in de onderhavige biografie geen goed woord voor hem over.

Imponerend boek

George III is door zijn gedetailleerdheid af en toe tamelijk vermoeiend. Elke regeringswisseling – en het zijn er heel wat – wordt uitgebreid beschreven. Het leven van de vorst wordt bijna maand voor maand gevolgd – soms wordt het tijdstip van een ontmoeting vermeld – het logische gevolg van Roberts’ streven om eens en voor altijd allerlei misverstanden rond George III recht te zetten. Daar staat tegenover dat het boek gelardeerd is met kostelijke details over de toch wel heel bijzondere politieke mores, de omgangsvormen en de vrijetijdsbesteding van de Engelse aristocratie.

Het lijkt er helaas wel op dat de Nederlandse vertaling in grote haast lijkt te zijn vervaardigd. Afgezien van de wat stroeve formuleringen, staan er tamelijk veel fouten in het boek, waardoor je je af kunt vragen of er nog tijd is genomen voor een correctieronde. Op pagina 28 wordt Georges broer Frederik een prinses genoemd, en 600 pagina’s verder is er sprake van een debat in februari 1932. Daartussenin staan tientallen fouten die met een zorgvuldige eindredactie gemakkelijk vermeden hadden kunnen worden. Maar laat u zich daardoor niet weerhouden: dit is zonder meer een imponerend boek, waarin een zeer belangrijke episode in onze geschiedenis wordt belicht, met de langjarige regeerperiode van George III als uitgangspunt.

George III. Het leven van de meest onbegrepen koning van Engeland
Andrew Roberts
Uitgeverij Prometheus
ISBN 9780241413333
Verschenen in februari 2022

Bestelinformatie