Bij het zien van Nederlandse films over de Tweede Wereldoorlog lijken de meeste verzetmensen weinig op de romantische verzetshelden in buitenlandse oorlogsfilms. Alsof de Nederlandse acteurs de personages bewust extra houterig vertolken. Het ziet er soms onbenullig uit, of beter, je kunt je niet voorstellen dat de werkelijkheid zo was als in films als Soldaat van Oranje, Pastorale, De Tweeling, In de schaduw van de overwinning of Zwartboek. Het verzet in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog is een wereld van keurige burgermannen in nette pakken met een onberispelijk taalgebruik. Ze houden een pistool nog net niet verkeerd om vast.
Amateurisme en heldendaden
Wie dit beeld herkent, zal De Drogist van Ad van Liempt met grote interesse lezen. Het boek over de gevallen verzetsheld Gerard Reeskamp geeft een heldere inkijk in de werkwijze van het Nederlandse verzet en laat zien dat de Nederlandse cineasten juist bijzonder waarheidsgetrouw te werk zijn gegaan.
Het Nederlandse verzet bestond uit talloze dappere en onverschrokken burgermannen en -vrouwen die hun leven op het spel zetten. Maar het verzet bestond ook grotendeels uit een verzameling amateurs die geen ervaring had met gevechtshandelingen, wapens of het organiseren van ondergrondse activiteiten. Dat maakt de inkijk die De Drogist biedt zo boeiend: er waren inderdaad heldendaden en er werden levens gered. Maar er was ook amateurisme, blunders, haat en nijd, onderlinge ruzies en kleinburgerlijkheid.
Om dat laatste punt te illustreren: er werd met hart en ziel gevochten voor de vrijheid, maar die was dan weer niet op alle terreinen gewenst. Dat held Reeskamp tijdens de oorlog vreemd ging met een koerierster werd hem op zijn zachtst gezegd niet in dank afgenomen en keerde zich uiteindelijk tegen hem.
Zinderende ingrediënten
Even naar de kern van De Drogist: Het boek van auteur Ad van Liempt vertelt het verhaal van opkomst en ondergang van verzetsheld Gerard Reeskamp. Een drogist uit het Gooi die in het gewapende verzet van Friesland terecht komt en daar spectaculaire overvallen en bevrijdingsacties uitvoert. Een man met charisma, lef, leiderschapskwaliteiten, veel fantasie en een rotsvast vertrouwen in God en vaderland. Een held volgens velen, maar na de oorlog gaat het toch mis. Hij wordt veroordeeld tot vier jaar cel vanwege een mislukte ondergrondse actie waarbij per ongeluk een boer wordt doodgeschoten. Het Friese verzet laat Reeskamp vallen als een baksteen. Is het de mix van te veel branie, vreemdgaan, scheve gezichten en het feit dat hij als westerling niet goed lag bij de Friezen, die Reeskamp noodlottig wordt? Daarop zoekt Van Liempt in De Drogist een antwoord.
Het verhaal van Gerard Reeskamp heeft alles in zich voor een zinderende roman. Een portie familiedrama: hij moet vrouw en kinderen tijdens de oorlog verlaten, heeft een minnares, ziet het huwelijk kapot gaan en wordt verteerd door heimwee naar zijn gezin. Een overdaad aan actie en avontuur: Reeskamp ontsnapt uit de gevangenis in Amsterdam, ontkomt aan een gewisse dood door het vuurpeloton, pleegt overvallen op distributiekantoren, gaat vermomd over straat en neemt deel aan een van de meest moedige en geslaagde bevrijdingsacties van het verzet in Nederland, de overval op de strafgevangenis van Leeuwarden. En een flinke dosis intriges: na-ijver in het Friese verzet, vrienden die zich tegen hem keren, getuigen die elkaar na de oorlog tegenspreken en geschiedschrijvers die bewust zaken verdoezelen.
Diepere drijfveren en gedichten
Maar een zinderend boek is De Drogist niet geworden. Daarvoor blijft Van Liempt te veel op afstand van zijn hoofdpersoon en wil hij in de eerste plaats een ‘doorwrochte oorlogsgeschiedenis’ schrijven in plaats van een meeslepend boek. Een verantwoord stuk geschiedschrijving is het zeker, maar het is ook vrij klinisch opgeschreven. Je krijgt nooit het gevoel dat je Reeskamp echt leert kennen. Een zeer gelovige man, ijdel ook, die voor volk en vaderland alles op het spel zet. Maar waarom? Wat dreef hem? Waarom was hij zo’n geboren leider en hoe pakte hij dat dan aan? Hoe kon hij vreemd gaan en tegelijkertijd zo gelovig zijn? Welke gewetensdemonen moesten getemd worden? Waarom en hoe maakte hij precies zijn vijanden? Hoe werd een brave en wat saaie drogist uit het Gooi een onversaagde verzetsheld?
De antwoorden op die vragen komen slechts gedeeltelijk bovendrijven. Het blijft allemaal nogal op de vlakte en dieper dan een eerste verkenning van zijn hart en ziel komt het boek niet. Wellicht waren er geen betere bronnen, maar daardoor sleept de vertelling je niet mee. Wat daarbij niet helpt is dat Reeskamp zelf nauwelijks aan het woord komt en als dat al gebeurt, dan is dat vaak in de vorm van zijn tenenkrommende gedichten. Waaruit we dan wel weer leren dat grote verzetshelden niet per definitie schrijftalent hebben.
Inkijk in het Nederlandse verzet
Toch is De Drogist de moeite van het lezen waard. Maar dan eigenlijk meer door de tweede lijn van het boek. Het beeld van de Nederlandse ondergrondse dat door het boek mooi wordt ingekleurd. Een niet-geromantiseerde inkijk in het Nederlandse verzet. De enorme hoeveelheid lef en de achteloosheid waarmee de verzetsmensen hun leven op het spel zetten bij ondergrondse acties. Het improviseren, het geldgebrek en de houtje-touwtje oplossingen. Het gekonkel en de rivaliteit achter de schermen. De verbazingwekkende eenvoud en onverschrokkenheid van sommige verzetsacties. De kleinburgerlijkheid. De wankele balans tussen het slagen en mislukken van verzetsacties en de rol van toeval, pech en geluk daarbij. De constante dreiging van de Duitsers.
Die houterige verzetsmensen in de Nederlandse oorlogsfilms worden door dit boek mooi in perspectief gezet. Het Nederlandse verzet bestond niet uit door de wol geverfde guerrillero’s. Het waren vaak gewone burgers die onervaren en ongetraind in het diepe sprongen. Gewone mensen die opeens levensgevaarlijk werk moesten verrichten. Met een pistooltje op zak op de Duitsers af. Dat vergt ongekende moed.
Mannen als Gerard Reeskamp deden het gewoon. En niet een keer. En dat maakt dit boek toch een beetje tot een klein monument.
De drogist. Hoe een verzetsheld na de oorlog in ongenade viel
Ad van Liempt
Balans
ISBN 9789460036330
Verschenen september 2013
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 18,95)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 9,99)
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 18,95)
Bestel hier als ebook bij bol.com (€ 9,99)
