Tja. Hoe dik mag en kan een biografie zijn? En hoe verhoudt het belang van het leven zich tot de dikte van de biografie? Je kunt je voorstellen dat als iemand het leven van Churchill beschrijft, hij of zij daar een vuistdikke, meerdelige biografie voor nodig heeft. Niet alleen leefde Churchill lang, maar hij deed in dat leven enorm veel en had een enorme invloed op de manier waarop de Britse en Europese geschiedenis zich ontvouwde. Maar Willem IV? Een stadhouder die 40 jaar lang niet veel anders leek te doen dan het erfgoed van de Oranje zeker stellen en proberen om iedereen te vriend te houden? Historicus Fred Jagentenberg schreef met Willem IV. Stadhouder in roerige tijden 1711-1751 een kolos van een biografie.
Hij is zonder meer een van de minst bekende Oranje-stadhouders. Hij stamde – via zijn moeder – af van de grote Willem van Oranje, maar bij zijn geboorte was het allerminst duidelijk dat hij dienst erfopvolger zou worden. Zijn vader overleed kort voor zijn geboorte en er waren meer kapers op de kust. Met name Engeland en Pruisen aasden op de begerenswaardige titel van ‘Prins van Oranje’. Nadat alle onderhandelingen over de erfopvolging waren afgerond trouwde hij in 1734 met Anna van Hannover. Een zeer gelukkig huwelijk overigens, ondanks dat het twaalf jaar kostte om de onderhandelingen over het huwelijk tot een goed einde te brengen. Zes jaar later brak de Oostenrijkse successieoorlog uit, waarna Franse troepen ons land binnenvielen. Als gevolg van deze oorlog kozen de provincies er alsnog voor om Willem IV te benoemen tot hun rechtmatige stadhouder en in 1749 werd hij erfstadhouder van de Republiek. Willem IV kampte zijn hele leven met een zwakke gezondheid en hij stierf op 22 oktober 1751, zijn erfenis nalatend aan zijn driejarige zoon, Willem V, de laatste stadhouder die Nederland zou hebben.
Jagtenberg heeft twintig jaar aan deze biografie gewerkt. Daarvoor schreef hij twee biografieën over de ouders van Willem IV: Marijke Meu en Johan Willem Friso. Jagtenberg probeert in dit boek niet alleen het leven van Willem IV te beschrijven, maar ook recht te doen aan de achttiende eeuw.
Willem IV komt in dit boek naar voren als een erudiete, intelligente man, die weinig daadkrachtig was en vaak voor de weg van eindeloos overleg koos. Stelling nemen was niet zijn sterke kant en hij vond het moeilijk om hard op te treden tegen de regentenkliek die hem het regeren lastig maakte.
Om duidelijk te kunnen maken dat het bestaande beeld van Willem IV niet klopt, nl. dat het een slappe, zieke afwachtende man was, heeft Jagtenberg het leven van Willem, en van degenen die hem omringden, op uiterst minutieuze wijze beschreven. De nauwkeurige biograaf schetst op heldere wijze de ingewikkelde politieke omstandigheden waaronder de prins geboren werd. En die ingewikkelde politieke situatie zou tijdens zijn leven nauwelijks veranderen. Wat dat betreft slaagt Jagtenberg in zijn poging, want je krijgt al lezende wel bewondering voor deze prins die van hot naar her reisde om Jan en alleman te horen en tevreden te stellen. Die zowel met buitenlandse inmenging en de dreiging van binnenlandse onrust te maken had, die zijn vrouw niet wilde verwaarlozen en die met beide voeten in het culturele leven van zijn tijd stond.
Is dit te veel 1000 pagina’s…? Voor de rechtvaardiging van een bestaan?
Enerzijds niet. Jagtenberg schrijft op een rustige, evenwichtige toon die de biografie tot prettig leesvoer maakt. Hij beschrijft talloze kleurrijke anekdotes waardoor zowel de 18e eeuw als de man zelf goed uit de verf komen.
Anderzijds verzucht je als lezer ook vaak: moet ik dit nu echt weten? Met name veel bijfiguren krijgen wel erg veel aandacht van de biograaf. Dat kan je hem misschien niet kwalijk nemen; als je zolang bezig bent met iemand, en je hebt zo’n overvloedige hoeveelheid materiaal tot je beschikking, dan is het heel moeilijk om daar een keuze in te maken. Maar, hier was zeker een rol voor de uitgever weggelegd. Die had moeten schrappen, zodat er een prima biografie van zo’n 500 pagina’s was overgebleven.
Voor geïnteresseerden in meer achtergrondinformatie had dan altijd een internetversie beschikbaar kunnen komen. Nu denk ik dat veel potentiële lezers afgeschrikt worden door de enorme omvang van het werk. En dat is jammer, want Jagtenberg heeft veel behartenswaardigs te zeggen over deze roerige tijden en over het roerige leven van de enige echte stamvader van ons koninklijk huis.
Willem IV. Stadhouder in roerige tijden 1711-1751
Fred Jagtenberg
Uitgeverij Vantilt
ISBN 9789460043659
Verschenen juni 2018
