‘Voor een minister-president was hij ongewoon gewoon en opvallend onopvallend’. Een treffende typering van Willem Drees door auteurs Hans Daalder en Jelle Gaemers, halverwege dit vuistdikke slotdeel van hun vijfdelige Dreesbiografie.
Deze typering roept de vraag op in hoeverre de persoon Drees zich eigenlijk leent voor het genre van de biografie. Drees mist de excentriciteit, uitgesprokenheid en de innerlijke tegenstrijdigheden die veel biografieën zo aantrekkelijk maken. Zijn kracht als politiek bestuurder was juist het ontbreken van dat profiel, waardoor hij, geholpen door zijn intelligentie, geheugen, kennis en ervaring bruggen wist te slaan en compromissen wist te bereiken in het verdeelde en verzuilde Nederland van de jaren ‘50.
Hier komt nog bij dat in de tijd dat Drees minister president was, deze nog echt een primus inter pares was, met beperkte eigen bevoegdheden. Bij veel kwesties uit zijn tijd was Drees dus slechts één van de spelers, niet eens de hoofdrolspeler. Dit gold zelfs voor de opbouw van de verzorgingsstaat, waar ‘Vadertje Drees’ toch symbool voor staat. ‘Trekken van Drees’ was een gevleugelde uitdrukking als het ging om de AOW. Drees was overigens zelf de eerste om zijn rol hierin te relativeren. Verwijzend naar de toenmalige minister van sociale zaken zei Drees: ‘Ik trek van Suurhoff!’
In zekere zin is Willem Drees, premier en elder statesman dan ook meer een biografie van een tijdperk geworden, dan van de sympathieke, bescheiden maar wat fletse persoon Drees. Dat tijdperk beslaat meer dan honderd jaar, waarbij dit slotdeel de periode van 1948 tot zijn dood in 1988 beslaat. Bepaalde thema’s, zoals de bezettingstijd, het moeizame proces rond de onafhankelijkheid van Indonesië en de bedreigingen van de monarchie (Hofmans affaire) zijn in afzonderlijke delen van de vijfdelige biografie behandeld, maar passeren ook in dit slotdeel de revue.
Bij sommige kwesties waar Drees zich mee bezighield kunnen we ons vandaag de dag weinig meer voorstellen. Hoe om te gaan met de Communistische partij (in de koude Oorlogstijd als bondgenoot van de Russen een reële bedreiging), het verbod van de katholieke kerk aan hun leden om lid te zijn van de PvdA en de ophef rond de verloving van Beatrix met de Duitser Claus zijn hier voorbeelden van.
Tegelijkertijd is het aardig om te constateren hoe goed veel van de visies van Drees de tand des tijds hebben doorstaan. Drees’ pleidooi voor begrotingsdicipline en voorzichtigheid en realisme ten aanzien van verdere Europese integratie past in zekere zin beter in het huidige tijdsbeeld dan in zijn eigen tijd. Zeker met de opkomst van Nieuw Links in de late jaren ’60 werd Drees steeds meer de rechtsbuiten binnen de PvdA, waarvan hij uiteindelijk met pijn in het hart zijn lidmaatschap opzegde.
Willem Drees, premier en elder statesman is als analyse van het tijdperk Drees even degelijk als de geportretteerde zelf. De auteurs geven een volledig en genuanceerd beeld, waarbij ze soms Drees in bescherming lijken te willen nemen tegen de kritiek die er –naast alle lof- ook op hem was. Soms willen de auteurs te volledig zijn, zoals bij de eindeloze beschrijving van de val van Drees’ laatste kabinet. Aan de andere kant blijkt de beschrijving van de activiteiten van Drees na zijn actieve politieke loopbaan en premierschap juist interessanter dan je op voorhand zou verwachten. Als elder statesman wordt hem bijvoorbeeld gevraagd te adviseren over netelige kwesties als de huwelijken van Irene en Beatrix en de verdeling van de Duitse schuldbetalingen aan Nederland onder oorlogsslachtoffers.
De soms wat ouderwetse woordkeuze en plechtige schrijfstijl (de oudste auteur, Hans Daalder, is inmiddels 86) versterken het tijdsbeeld dat gegeven wordt. Ondanks de degelijkheid valt er een enkele keer ook wat te lachen. Bijvoorbeeld als de legendarische zuinigheid van Drees geïllustreerd wordt aan de hand van een uitgebreide briefwisseling over het al dan niet aanbrengen van markiezen om de hitte te weren uit de werkkamers van onder andere premier Drees zelf. Deze vraagt na te gaan of niet met goedkopere rolgordijnen volstaan kan worden. Niet dus. Uiteindelijk capituleert hij en kunnen markiezen aangeschaft worden. Behalve dan voor zijn eigen kamer.
Premier en elder statesman. Willem Drees 1886-1988; de jaren 1948-1988
Hans Daalder, Jelle Gaemers
Uitgeverij Balans
ISBN 9789460037153
Verschenen in maart 2014
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 49,95)
