De odyssee van Alexander de Grote

De Griekse historicus Plutarchus koos ervoor om in zijn Parallelle Levens een vergelijking te maken tussen Alexander de Grote en Julius Caesar. Een logische keuze, als je hun indrukwekkende veroveringen met elkaar vergelijkt. Hij had ook kunnen kiezen voor een vergelijking met keizer Augustus. Beiden werden op uiterst jonge leeftijd zwaar op de proef gesteld na de moord op hun vader, en beiden hebben hun mannetje gestaan en de wereld definitief veranderd.

Alexander de Grote (356-323 v.o.j.) werd geboren in de landstreek Macedonië, en trok er na de moord op zijn vader Philippus op uit om de wereld te veroveren. Hoe die wereld er precies uitzag wist hij natuurlijk niet. Zijn leraar Aristoteles had hem geleerd dat het land omringd werd door de grote Oceanos, dus toen Alexander de Grote de Persen had verslagen, leek het hem wel aardig om verder oostwaarts te trekken, net zolang tot hij die zee zou bereiken. Columbus zou zo’n 1850 jaar later hetzelfde doen in westelijke richting. Mocht je je als lezer van dit goed geschreven boek ergeren aan de weinig overzichtelijke kaarten die erin zijn afgedrukt, weet je dan getroost door het feit dat Alexander de Grote met zijn leger het met veel minder moest stellen.

De laatste zeven jaar

Rachel Kousser beschrijft in haar boek Alexander aan het einde van de wereld de laatste zeven jaar van zijn leven, een avontuurlijke periode vanaf 330 v.Chr.. tot zijn vroege dood in Babylon in 323 v.Chr.. De veroveringstochten die Alexander de Grote sinds zijn zestiende jaar leidde op het Griekse schiereiland, in Thracië en Klein Azië, in Egypte en tegen de Perzen blijven in dit boek buiten beschouwing.

Als hij na de dood van Darius III in 330 de Perzen definitief heeft verslagen, leidt Alexander een steeds kosmopolitischer leger steeds verder naar het oosten, waarbij hij alles en iedereen voor zich onderwierp en onderweg lokale krijgers oppikte om voor hem te vechten. Die uitputtende tocht wordt door Kousser tot in detail beschreven in het boek, met de wat pretentieuze ondertitel De vergeten laatste jaren van Alexander de Grote. Kousser schrijft in haar proloog dat ‘historici aan deze laatste jaren meestal snel voorbijgaan, of ze noemen alleen een paar sensationele incidenten’. Dat deze laatste jaren van Alexander ‘verwaarloosd’ zijn, lijkt me overdreven. De hoofdlijnen van het verhaal zijn vrij goed bekend, net als de morele, politieke en militaire dilemma’s waarmee Alexander werd geconfronteerd.

Bronnen

Er is geen enkele bron overgeleverd die stamt uit de tijd van Alexander en ook zijn koninklijke archieven zijn verdwenen. Alle kennis die we hebben, is afkomstig uit literatuur van op zijn minst een half millennium na zijn optreden, bronnen die voor een deel gebaseerd zijn op verloren gegane teksten. Daarnaast is er in toenemende mate informatie afkomstig uit archeologische vondsten. Kousser zegt dat zij de kennis uit die recente vondsten verwerkt in haar biografie, en ongetwijfeld is die in het uitgebreide notenapparaat verantwoord. Het zou interessant geweest zijn als zij in haar hoofdtekst expliciet omschreven had welke nieuwe inzichten dat heeft opgeleverd. Hoe dan ook, de verzamelde informatie leidt tot een heldere beschrijving van Alexanders Odyssee.

Tolerant?

Bij de verovering van de Perzen en verder oostelijk levende volkeren hanteerde Alexander de Grote dezelfde tactiek als de Romeinen later zouden doen: zolang men hem erkende als soeverein, en hem geld en troepen leverde, liet hij de volkeren in hun culturele en religieuze waarde. Tot afgrijzen van zijn Macedonische veldheren nam hij zelfs gebruiken en kleding van deze volkeren over en huwde hij hun prinsessen. Dat Rachel Kousser dit gedrag toeschrijft aan een tolerante levenshouding die in onze tijd navolging zou verdienen, zullen we maar toeschrijven aan de heersende mode om in elk geschiedenisboek het verleden in een context te plaatsen die relevant is voor hedendaagse debatten.

Als ik naar aanleiding van dit boek grote lijnen zou trekken, dan is het eerder de mateloze wreedheid waarmee verschillende volkeren elkaar tot op de dag van vandaag te lijf zijn gaan. Zelfs al zijn de in klassieke teksten genoemde aantallen legers en slachtoffers sterk overdreven, dan nog heeft Alexanders avontuurlijke Queeste onnoemelijk veel slachtoffers geëist. Ook dat heeft hij met Caesar gemeen.

Alexander de Grote en Mozart zijn ongeveer even oud als ze sterven. Ik heb het aantal veldslagen en schermutselingen niet geteld, maar volgens mij evenaart hij het aantal KV-nummers van laatstgenoemde. Wat je in een kort welbesteed leven al niet kunt bereiken…

Alexander aan het einde van de wereld – De vergeten laatste jaren van Alexander de Grote
Rachel Kousser
Athenaeum – Polak & van Gennep
ISBN paperback 9789025309534
Verschenen in november 2024

Bestelinformatie