Jan Fabius (1888-1964) leidde een avontuurlijk leven als militair en oorlogscorrespondent. In zijn latere jaren ontwikkelde hij zich tot een rechtse complotdenker, die echter één keer op het juiste spoor zat. De Nijmeegse historicus Koen Vossen ontdekte Jan Fabius tijdens zijn promotieonderzoek naar kleine politieke partijen in Nederland. Onder de wereldverbeteraars, miskende genieën en paradijsvogels die hij in zijn onderzoek tegenkwam was Jan Fabius volgens hem een van de merkwaardigste. Hij was iemand die in het Engels wordt gekarakteriseerd als Larger than life: een man met een zeer uitgesproken karakter, extreme opvattingen en een bijzondere levensloop. Groter dan het leven. De roekeloze avonturen van Jan Fabius is de titel geworden van de biografie die Vossen van Jan Fabius schreef.
Balkanoorlog
Jan Fabius werd in 1888 in Naarden geboren in een familie van bestuurders en militairen. Zijn vader was generaal-majoor bij de artillerie en Jan trad in zijn voetsporen door de Koninklijke Militaire Academie te volgen. In 1912 werd hij tweede luitenant bij de artillerie en vroeg verlof om voor de kranten van de Sijthoff-pers de Balkanoorlog te verslaan. Hij was een getalenteerd schrijver en zijn artikelen trokken veel belangstelling. Fabius keerde in 1913 terug in het Nederlandse leger. In 1914 zond Nederland een vredesmissie naar Albanië, onder leiding van majoor Lodewijk Thomson, die hierbij sneuvelde. Fabius maakte deel uit van deze vredesmissie, die met terugwerkende kracht weleens de eerste blauwhelmenmissie wordt genoemd. De missie was niet erg succesvol en werd vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog beëindigd.
Fabius wisselde perioden als militair en correspondent voortdurend af en liefst probeerde hij deze activiteiten te combineren. Ook tijdens de vredesmissie in Albanië schreef hij verslagen voor diverse kranten. Nederland bleef tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. Fabius verlangde naar de actie van het slagveld en vertrok opnieuw als oorlogscorrespondent naar de Karpaten en de Balkan om de oorlog te verslaan. Na de eerste Wereldoorlog oorlog versloeg hij vanuit het zuiden van Rusland de Russische revolutie en daarna werd hij als adjudant van de militair attaché gestationeerd op de Nederlandse ambassade in Berlijn, waar hij zijn Duitse vrouw ontmoette.
Complotdenker
Vanaf 1922 lijkt zijn avontuurlijke leven in rustiger vaarwater te komen. Hij werkt van 1922 tot 1933 voor Shell in Nederlands Indië en leidt het bevoorrechte luxeleven van een koloniaal. In 1933 hervat hij zijn oude bestaan als correspondent voor Nederlandse en Duitse bladen en wordt gestationeerd in Tokio. Daar ziet hij hoe Japan zich ontwikkelt tot een agressieve militaire dictatuur. Hij volgt de Japanse bezetting van China vanuit Sjanghai en Kanton. In zijn artikelen waarschuwt hij de Nederlandse regering voortdurend voor de dreiging van Japan. Als Japan in 1942 Nederlands Indië bezet belandt Fabius drie jaar lang in een jappenkamp en overleeft dat ternauwernood.
In 1946 is hij terug in Nederland en raakt hij betrokken bij het Nationaal Comité Herstel Rijkseenheid, een beweging onder leiding van Pieter Sjoerds Gerbrandy, minister-president van het oorlogskabinet in Londen, die zich fel verzet tegen de onafhankelijkheid van Nederlands-Indië. Toen de onafhankelijkheid van Indonesië niet meer was tegen te houden, onder andere omdat de Verenigde Staten de Marshallhulp dreigde in te trekken als Nederland zou volharden in zijn koloniale politiek, begon Fabius een eigen uiterst rechts weekblad De Nieuwsbrief en lanceerde de ene na de andere samenzweringstheorie. Hij nagelde voortdurend politici aan de schandpaal en werd steeds minder serieus genomen. Maar ook complotdenkers kunnen het een enkele keer bij het rechte eind hebben.
Greet Hofmans
Fabius, die vele uren sleet in de Haagse Sociëteit De Witte, ving daar weleens wat op en hij was de eerste die in 1954 naar buiten bracht dat koningin Juliana onder invloed stond van een gebedsgenezeres, Greet Hofmans. De Nederlandse regering wilde dit zoveel mogelijk onder de pet houden. Fabius werd met veel vertoon van macht gearresteerd en tot tien dagen celstraf veroordeeld wegens majesteitsschennis. Pas twee jaar later kwam de Greet Hofmans-affaire tot een uitbarsting.
Jan Fabius probeerde minimaal vier keer met steeds weer een nieuwe splinterpartij lid te worden van de Tweede Kamer wat hem nooit lukte. Hij was betrokken bij de oprichting van de Boerenpartij van Hendrik Koekoek, een partij waarin hij als een deftige oude heer in krijtstreeppak totaal uit de toon viel. Maar hij zag in boer Koekoek voor de zoveelste keer iemand die de boel eens flink zou opschudden. Als 74-jarige werd Jan Fabius in 1962 lid van de gemeenteraad van Den Haag voor de Partij van de Vrije Burgers. Zijn belangrijkste wapenfeit was zijn vergeefse verzet tegen de vernoeming van een laan naar president J.F. Kennedy, de man die volgens hem Nieuw Guinea had verraden. Fabius overleed in 1964.
Klokkenluider
Jan Fabius was overal bij en heeft veel gezien. Hij was vaak op plekken waar niemand anders kwam. In de Eerste Wereldoorlog was hij geen correspondent aan het Westelijk front maar in Oost-Europa en Rusland. Hij was een van de weinigen die in de jaren dertig in Japan was gestationeerd en de ontwikkeling van Japan tot een militaire dictatuur van dichtbij zag. Hij was met zijn reportages uit Japan een roepende in de woestijn. Zijn waarschuwingen dat Japan uit was op de verovering van Nederlands-Indië werden genegeerd. In zijn naoorlogse werk werd hij steeds extremer en daardoor werden zijn samenzweringstheorieën steeds minder serieus genomen. Geïnspireerd door de Amerikaanse communistenjager Joseph McCarthy zag hij ook in Nederland overal communistische complotten. Dat neemt niet weg dat hij het met zijn onthulling over Greet Hofmans bij het rechte eind had. De rol die de pers speelde in de Greet Hofmans-affaire is vanuit hedendaagse opvattingen beschamend. De pers liep volledig aan de leiband van premier Willem Drees die onthullingen over de problemen op Soestdijk koste wat het kost wilde voorkomen. Drees zou het liefst zien dat kranten zich gedroegen als een voorlichtingsorgaan van de overheid. Geen enkele journalist nam het voor Fabius op, geen enkele krant stelde nader onderzoek in. De onthullingen rond Greet Hofmans kwamen jaren later van Duitse en Engelse bladen. Fabius heeft nooit enige erkenning gekregen als klokkenluider.
Vossen heeft een spannende biografie geschreven over iemand waarover niet zoveel is gepubliceerd. Het boek is goed gedocumenteerd en onderbouwd en met zichtbaar plezier geschreven.
Groter dan het leven. De roekeloze avonturen van Jan Fabius
Koen Vossen
Uitgeverij Boom
ISBN paperback 9789024466122
ISBN e-book 9789024466139
Verschenen in juli 2024
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 29,90)Bestel als e-book bij bol.com (€ 24,90)
