Aan de hand van de levensverhalen van drie vrouwen vertelt Kris Lauwerys de geschiedenis van een stad: Wenen. Emilie Flöge, Milena Jesenská en Veza Taubner representeren ieder op hun eigen wijze de werdegang van de parel van het Habsburgse Rijk. Hoe verandert een multiculturele metropool in een benepen, xenofobe provinciestad? De paralellen met de huidige tijd zijn bij tijd en wijle verontrustend. Kris Lauwerys heeft met Drie vrouwen in Wenen een belangwekkend boek geschreven.
In zijn proloog kondigt Lauwereys een ‘vrouwelijke correctie’ aan. De biografieën van zijn drie protagonisten zijn veelal beschreven in het licht van de mannen met wie ze hun leven deelden. Emilie Flöge was de ‘muze’ van Gustav Klimt, Milena Jesenská het liefje van Franz Kafka en Veza Taubner de ‘moeder’ van Elia Canetti die hem in staat stelde tot grote wasdom te komen. Lauwereys maakt duidelijk dat de vrouwen een veel grotere betekenis hadden. Emilie Flöge bevrijdde als modeontwerpster de Weense jetset van de terreur van het korset, Milena Jesenská ontwikkelde zich na haar komst in Wenen (1918) tot een vooraanstaand en veelgelezen journaliste en Veza Canetti schreef korte verhalen en romans lang voordat haar man een letter op papier kreeg.
Drie maal Wenen
Maar het is Lauwerys vooral om het decor te doen waarin deze vrouwenlevens zich afspeelden. Flöge floreerde in het Wenen van het fin-de siècle, toen de Weense Secessie haar stempel drukte op de moderne kunst, Otto Wagner met zijn architectuur het aanzien van de stad voorgoed veranderde en Arthur Schnitzler zich in de literatuur tot de evenknie van Sigmund Freud ontwikkelde. Jesenská representeert het ‘rode Wenen’. In 1919 wonnen de sociaaldemocraten de gemeenteraadsverkiezingen en probeerden zij de stad uit het slop van het verdwenen Habsburgse rijk te halen. Zij wilden geen ‘dictatuur van het proletariaat’ maar sociale hervormingen: hun ambitieuze bouwprogramma’s resulteerden in indrukwekkende wooncomplexen als het Karl-Marx-Hof waarin arbeiders een betaalbaar onderkomen vonden; onderwijshervormingen, gezinsplanning en sociale gezondheidszorg moesten hen weerbaarder maken.
Dat ‘rode Wenen’ ging ten onder in een poel van rechts-extremisme en vreemdelingenhaat dat altijd al latent aanwezig was in de stad: Wenen was Hitlers leerschool. In 1927 riepen vooraanstaande intellectuelen als Sigmund Freud en Robert Musil hun stadgenoten op de zegeningen van het linkse bewind te koesteren en de populisten de wind uit de zeilen te nemen. Maar de conservatieve krachten in de stad wonnen uiteindelijk, met de Anschluß in 1938 als dramatisch dieptepunt. Veza Canetti ondervond als progressieve Joodse vrouw die rechtse revolutie aan den lijve. Milena Jesenská kwam om in concentratiekamp Ravensbrück.
De wereld van gisteren
Na de catastrofe van de Tweede Wereldoorlog lieten de Oostenrijkers zich maar al te graag de slachtofferrol van het nationaalsocialisme aanmeten. Maar de Anschluß was wel degelijk ook een revolutie van binnenuit. Wenen behoorde voorgoed tot ‘de wereld van gisteren’ die Stefan Zweig beschreven heeft. Nostalgie kreeg nog nooit zo’n beladen betekenis.
Er valt genoeg aan te merken op het boek van Lauwerys. De ‘vrouwelijke correctie’ die hij in zijn proloog heeft aangekondigd, komt niet echt uit de verf. Daarvoor worden Flöge, Jesenská en Taubner nog te zeer als levensgezellen van hun beroemde partners gedefinieerd. Maar die kanttekening wordt ruimschoots overvleugeld door mijn mateloze bewondering voor de duizelingwekkende eruditie van Lauwerys. Hij kent Wenen, de stad waar hij met zijn partner woont en werkt, als zijn broekzak. Daarbij is hij een meeslepend verteller. Drie vrouwen in Wenen. Van licht naar duisternis, Lauwerys’ eerste eigen publicatie na zijn vertalingen van Duitse en Franse literatuur, is een debuut om jaloers op te zijn.
Drie vrouwen in Wenen. Van licht naar duisternis (1900-1938)
Kris Lauwerys
Athenaeum – Polak & Van Gennep
ISBN paperback 9789025312954
ISBN e-book 978902531296
Verschenen in april 2024
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 27,50)Bestel als e-book bij bol.com (€ 15,99)
