Praktisch iedereen heeft in zijn jeugd wel eens met lego gespeeld. De beroemde steentjes met hun nog beroemdere nopjes waarmee eindeloos gevarieerd kan worden en waarmee van alles en nog wat gebouwd kan worden. Leuk feitje uit het boek: er zijn 24 manieren waarop je twee lego-steentjes met elkaar kunt verbinden! Elk jaar krijgen bijna 100 miljoen kinderen een lego-doos cadeau en nog eens zo’n tien miljoen volwassene, onder wie ondergetekende, kopen jaarlijks een doos voor zichzelf. Ander leuk feitje, niet uit dit boek: er zijn op dit moment meer Lego minifigures op aarde dan mensen!
Heel veel mensen kennen ook het verhaal achter het ontstaan van lego. De Deen Ole Kirk Christiansen die woonde in het kleine plaatsje Billund en daar een houtbewerkingsfabriek begon. Toen dat niet meer goed liep, ging hij over op het produceren van houten speelgoed en toen hout na de oorlog nauwelijks meer leverbaar werd, ging hij over op het produceren van plastic bouwblokjes. En ‘the rest is history’ zoals ze zeggen…
Er zijn over Lego, en over het succesverhaal achter het steentje, ook een hoop boeken verschenen. Een van de interessantste die ik las is Brick by Brick van David Robertson. Maar geen van deze boeken is in het Nederlands vertaald. Dat geldt niet voor het boek van Jens Andersen, Et liv med Lego. De Deen, die eerder biografieën schreef over de Denen Christian Andersen, koningin Margrethe en Astrid Lindgren, waagde zich nu aan een biografie over het Legosteentje.
Kjeld Kristiansen
Jens Andersen raakte geïnspireerd om dit boek te schrijven door een krantenartikel dat hij las over Godtfred Kirk Christiansen, de zoon van Kirk Ole. Godtfred vertelt in dat artikel over zijn liefde voor Lego en hoe hij, samen met zijn zoon en opvolger, Kjeld, probeerde om het gigantische bedrijf in goede banen te leiden. Van een eenmansbedrijfje was het bedrijf uitgegroeid tot een speelgoedimperium met ruim 20.000 werknemers, met een eigen vliegveld in Billund en een bedrijf dat niet alleen meer steentjes produceerde maar ook speelfilms en pretparken.
Andersen was met name geïnteresseerd in Kjeld, en de twintig interviewsessies die hij had met de man vormen de basis van deze biografie. Wat dat betreft kun je ook volhouden dat dit boek niet over Lego gaat, maar vooral over de kleinzoon van Kirk Ole: Kjeld Kristiansen. (Tussen haakjes: Kjeld veranderde de naam van zijn vader en grootvader van Christiansen in Kristiansen. Volgens oude kerkregisters zou de naam oorspronkelijk zo geschreven zijn, maar Ole koos voor de spelling met Ch. Kjeld koos ervoor om de kerkelijke gegevens aan te houden en heeft altijd bekend gestaan als Kjeld Kirk Kristiansen.)
De geschiedenis van het bedrijf
In 10 hoofdstukken, en in chronologische volgorde, gaat Andersen door de geschiedenis van het bedrijf. En natuurlijk leren we op die manier niet alleen veel over de geschiedenis van het bedrijf maar ook over de geschiedenis van het kleine dorpje Billund, Denemarken en Europa. Deze beschrijvingen worden onderbroken door passages waarin Kjeld vanuit zijn perspectief terugblikt op wat er in vroeger tijden gebeurde. Interessant is bijvoorbeeld dat de Tweede Wereldoorlog de wereld op de rand van de afgrond zou brengen maar Lego onverwachte kansen bood. Veel Deense ouders wilden hun kinderen dolgraag beschermen tegen de ontberingen van de oorlog en tijdens de oorlog verdiende Lego veel geld met het produceren van houten speelgoed. Het aantal werknemers verviervoudigde. In 1945 ontwierp Ole een speelgoedpistool van hout met houten projectielen, dat een enorm succes werd.
Ole nam enorme financiële risico’s om zijn bedrijf overeind te houden, hierbij geholpen door zijn rotsvaste vertrouwen in de hulp van God. Ook Godtfred was niet bang om risico’s te nemen en hij maakte van de speelgoedfabriek een internationaal bedrijf, met vestigingen in Europa, Amerika en Azië.
Problemen
De jaren 70 werden wereldwijd gekenmerkt door een economische recessie en Lego ontsnapte niet aan de gevolgen ervan. Dat was het moment waarop Kjeld als leidinggevende in het bedrijf kwam werken, na een korte opleiding te hebben genoten in Zwitserland. Vader en zoon hadden veel conflicten over de manier waarop het bedrijf geleid moest worden en de stap van een familiebedrijf naar een meer professioneel geleid bedrijf ging moeizaam. In de jaren tachtig en negentig volgden diverse ontslaggolven. Omdat veel van de mensen die ontslagen waren uit Billund kwamen zorgde dat voor veel onrust. Ook omdat er in de kleine gemeenschap weinig vervangend werk te vinden was.
Kjeld kreeg een burn out en verdween een jaar uit het vizier en toen hij terugkwam in het bedrijf schetste hij in grote, brede bijna visioen-achtige denkbeelden zijn kijk op de toekomst van het bedrijf. In het personeelsblad presenteerde Kjeld zijn visie met een citaat uit Alice in Wonderland:
‘Zou u me alstublieft kunnen vertellen welke kant ik op moet?’
‘Dat hangt af van de vraag waar u naartoe wilt,’ zei de Kat.
‘Het kan me niet schelen waar …’ zei Alice.
‘Dan maakt het niet uit welke kant u opgaat,’ zei de Kat.
Men kan zich voorstellen dat niet elk personeelslid nu gerustgesteld was!
Pas in het midden na de millenniumwisseling werden de vooruitzichten rooskleuriger. Met de lancering van productielijnen als Bionicle, Harry Potter en Star Wars kwam het bedrijf eindelijk weer uit te rode cijfers en in de jaren tien van deze eeuw zette de zegetocht van Lego zich voort. Wat dat betreft kan Kjeld trots zijn op wat hij heeft bereikt.
Enige overdenkingen
Het boek van Andersen is vlot geschreven en lees prettig. Wel bekruipt de lezer hoe verder hij in het boek vordert het gevoel dat het boek meer en meer een hagiografie wordt van Kjeld. Er worden weinig kritische opmerkingen geplaatst bij bijvoorbeeld zijn merkwaardige managementstijl of zijn opvatting over vrouwen en meisjes (altijd een pijnpunt geweest voor Lego, dat zich sterk richtte op jongens en in de volwassenwereld op mannen). Toen Lego eind jaren negentig met roze Legosteentjes voor meisjes kwam, waarmee ze zelf een soort Barbiewereld konen creëren, was daar veel kritiek op. Kritiekloos citeert Andersen Kjeld als hij op deze kritiek reageert: ‘We boden kinderen zelf nog meer prachtige mogelijkheden om te spelen en te bouwen en vanaf een bepaalde leeftijd zijn er, gelukkig echt verschillen tussen jongens en meisje. Meisjes krijgen meer voorkeur voor dingen die hun verlangen naar rollenspel invullen. Bij jongens gaat het meer om actie en grote dingen bedenken.’
Geen wonder dat er in 2017 slechts drie vrouwen op de lijst van de 25 topmanagers van Lego stonden, ondanks de belofte van Kjeld iets aan de patriarchale sfeer van het bedrijf te doen!
En als Kjeld het heeft over de Aziatische markt die Lego aan het veroveren is, en vooral over de volwassenen in Azië die geïnteresseerd zijn in Lego, vertelt hij over de Da Guan Yuang (de beroemde tuin uit de beroemde Chinese roman De droom van de rode kamer) die door hen is nagebouwd. Dit Lego-model was zo goed dat het overal in de wereld op fanbeurzen werd tentoongesteld, onder andere in Amerika. Volgens Andersen toont dit aan ‘dat Lego politieke meningsverschillen kan overbruggen.’ Hm!
Maar ondanks deze kritische noten geeft het boek veel interessante informatie, zowel voor de Legoliefhebber als voor mensen die geïnteresseerd zijn de geschiedenis van het bedrijfsleven.
Lego. Het verhaal van het speelgoed van de eeuw
Jens Andersen
Xander Uitgevers
ISBN paperback 9789401619196
Verschenen in december 2022
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 29,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 11,99)
