Nazimiljardairs: hoe de rijkste Hitler-sympathisanten de dans ontsprongen

Het is geen breaking news, maar wel onthullend, of beter, schokkend. De Nederlandse journalist David de Jong laat aan de hand van vijf biografische familieportretten zien hoe rijke Duitse industriëlen dankzij hun steun voor Hitler voor en tijdens de Twee Wereldoorlog nog rijker werden, en vervolgens in het naoorlogse Duitsland vrijwel allemaal nagenoeg vrijuit gingen om te kunnen doorbouwen aan hun concerns. Zonder zich ooit echt voor hun oorlogsverleden te hoeven verantwoorden. De Jongs Engelstalige bestseller (gericht op met name de Amerikaanse markt) is wereldwijd lovend ontvangen.

- Rijke Duitse zakenmensen steunde Hitler vanaf het allereerste begin
- Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog verdienden deze industriëlen een fortuin aan Hitler
- Hun fabrieken bleven doordraaien dankzij dwangarbeiders
- Na afloop van de oorlog kwamen zij vrijwel zonder uitzondering met de schrik en behoud van hun fortuin vrij

Drie weken nadat Adolf Hitler door achterkamertjespolitiek Rijkskanselier van Duitsland was geworden, riep hij op 20 februari 1933 de rijkste en invloedrijkste zakenmensen van zijn Rijk bij elkaar in de officiële residentie van de Rijksdag-voorzitter Herman Göring. Hij liet ze een half uurtje wachten, kwam binnen en hield anderhalf uur lang een monoloog hoe zijn aanstaande verkiezing het einde van de democratie zou betekenen. Over twee weken, op 5 maart 1933, zouden die verkiezingen er zijn, de laatste verkiezingen, zo hield Hitler zijn gehoor voor. Hitler zou de democratie vervangen door het dictatorschap, zou de uitkomst van de verkiezingen alleen erkennen als hij die zou winnen. Klinkt bekend, toch? Het alternatief: een burgeroorlog tussen links en rechts, waarbij de offers veel groter zouden zijn. Namens de verzamelde zakenlieden bedankte Gustav Krupp de nieuwe Rijkskanselier voor het geven van zo’n duidelijk beeld van diens opvattingen. Hitler verliet de vergadering en de zakenmensen werd gevraagd 3 miljoen Rijksmark te doneren voor het verkiezingsfonds van de NSDAP. En zo geschiedde…

Journalistieke en grondige aanpak

Als beginnend Bloomberg-journalist werd David de Jong gevraagd om onderzoek te doen naar de (verborgen) familierijkdommen van Duitse ondernemers (hij was Nederlander dus dat Duits moest niet moeilijk zijn). Zo begon zijn fascinatie. Uiteindelijk nam De Jong ontslag bij Bloomberg om zich vier jaar lang te wijden aan het onderzoek, documenteren en schrijven wat Nazimiljardairs zou worden. Het is een geweldige bestseller geworden. Toch opmerkelijk, want dat zwarte oorlogsverleden van alle betrokken industriëlen was wel bekend (zie onder andere De foute BMW-miljardairs. De geschiedenis van de familie Quandt – Biografieportaal). Maar De Jongs verdienste is dat hij grondig en goed gedocumenteerd laat zien hoe de rijkste vooroorlogse Duitse ondernemersfamilies (Flick, Von Finck, Porsche, Oetker en Quandt) door de oorlog alleen maar rijker werden en in het proces van denazificatie de dans wisten te ontspringen. Meer nog: ze wisten hun familiefortuin te behouden en, gestimuleerd door de Amerikaanse investeringen in West-Duitsland als bolwerk tegen het Sovjet-Russische communisme, uit te bouwen, zodat ze tot de rijkste miljardairsfamilies ter wereld gingen behoren. Als zij op dat oorlogsverleden werden aangesproken, stelden ze een geleerde onderzoekscommissie in die grondige studies publiceerden en deden ze (niet altijd!) een donatie voor de nagedachtenis. Maar dat was toch allemaal wel bekend?

Systematische roof

De Jong laat uitputtend zien hoe vanaf 1933 de concerns van Flick, Von Finck, Porsche, Oetker en Quandt door een systematisch onteigening (overname tegen zeer lage prijs, in het zogeheten proces van arisering van Joodse ondernemingen) enorm wisten te groeien. Vervolgens vormden ze de backbone van de Duitse oorlogsindustrie en hielden ze hun fabrieken draaiend met behulp van dwangarbeiders die onder vaak onmenselijke omstandigheden moesten werken. Het schokkende zit ‘m erin dat De Jong aantoont hoe systematisch deze aanpak is geweest, zonder enige uitzondering. De kracht van zijn boek is som ook wel de zwakte: om die reeksen afgedwongen overnames tot in detail te beschrijven en te moeten lezen, van vijf verschillende roofkapitalisten, is soms wat eentonig. Een mooie journalistieke truc is dat De Jong door het gehele boek heen het verhaal van Magda Goebbels weeft, de vrouw die scheidde van de industrieel Quandt en hertrouwde met Nazi-kopstuk Joseph Goebbels. Het levert prachtige pagina’s op als je leest hoe één van de rijkste en machtigste industriëlen, Günther Quandt, al snel zich nederig leert op te stellen tegenover de “muil-van-Hitler”. Hoe Goebbels de zoon van Quandt uit een eerder huwelijk naar zich wist toe te trekken. En natuurlijk met als gruwelijk einde het doden door Magda van haar zes kinderen die ze met Goebbels had, voordat ze samen met Goebbels zelfmoord pleegde. Of het echt noodzakelijk is voor het eigenlijke geschiedkundige verhaal valt te betwijfelen, maar het voegt (wan-)smakelijke pagina’s toe.

Naoorlogse periode

In verschillende recensies (o.a. https://www.wsj.com/articles/nazi-billionaires-review-reichsmark-uber-alles-11649886498) is erop gewezen dat bij zoveel grondige documentatie misschien de aandacht voor het naoorlogse herstel en het doorbouwen aan de zakenimperia groter had moeten zijn. Het ontbreken van het nemen van verantwoording, tenzij het niet anders kon, is frappant, maar natuurlijk niet zo verbazend. De topindustriëlen en zakenmensen misten dat morele kompas voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog: het bouwen van het zakenimperium stond voorop. Dat bleef ook hun doel na de oorlog. Het familieconcern mocht niet beschadigd worden door smetten uit het zwarte verleden. Als het niet anders kon, huurden ze wat hoogleraren in, die jaren later een studie publiceerden. Of ze richten een stichting op ter nagedachtenis van… Allemaal kleingeld. David de Jong richt zijn pijlen daar zeker op, maar vergeleken met de grondigheid van de documentatie over het vooroorlogse stuk, had dit deel van het boek wat diepgaander mogen zijn.

Nazimiljardairs. De donkere geschiedenis van de rijkste families van Duitsland
David de Jong
Meulenhoff
ISBN 9789029093002
Verschenen in augustus 2022

Bestelinformatie