Dik Verkuil, NOS nieuws eindredacteur en Den Uyl-biograaf, waagt zich aan een biografie van Frits Bolkestein. Deze VVD-leider was ondanks zijn elitaire uitstraling populair bij gewone kiezers. ‘Hij was zichzelf en probeerde niet krampachtig “gewoon” te zijn.’
Verkuil weet nog precies wanneer hij definitief besloot de biografie van Bolkestein te gaan schrijven. ‘14 januari 2020, mijn zestigste verjaardag. Ik had die dag afgesproken bij mijn uitgeverij Nieuw Amsterdam om te praten over een nieuw biografieproject. Op mijn lijstje stonden twee namen: PSP-leider Fred van der Spek en Frits Bolkestein. De uitgever had een duidelijke voorkeur voor die laatste.’ Door het gesprek raakte Verkuil ook zelf overtuigd van die keuze. Nog tijdens het overleg belde zijn uitgever met biografieprofessor Hans Renders om te vragen of er niet toevallig al iemand anders mee bezig was. Dat bleek niet het geval.
Bij diezelfde Hans Renders en bij diens collega-hoogleraar Gerrit Voerman zal Verkuil promoveren op deze biografie. ‘Dat leek me nog wel eens leuk om te doen. Als student geschiedenis overwoog ik het al. Toen ik een boek over het CDA publiceerde, zei hoogleraar Hans Righart tegen me: daar had je op kunnen promoveren. Dat is blijven hangen.’ Het daagt hem uit om er eens goed voor te gaan zitten. ‘Mijn vorige boek De gedrevene, over PvdA-leider Joop Den Uyl, was best aardig maar achteraf heb ik dat teveel afgeraffeld.’
Tegenpolen
Verkuil had Bolkestein al op de korrel tijdens het schrijven van zijn Den Uyl-biografie. ‘Beiden waren in hun eigen tijd leiders in het politieke debat. Maar het waren ook tegenpolen. Bolkestein moest niets hebben van Den Uyl die hij verweet dat hij zich had laten inpakken door Nieuw Links, de vernieuwingsbeweging binnen de PvdA .’
Anders dan Den Uyl, leeft Bolkestein nog. Maar Verkuil rekende er niet op dat hij zou meewerken aan zijn boek. ,,Na de publicatie van zijn memoires in 2013 zei hij dat hij nooit zou meewerken aan een biografie “want dan raak je de regie kwijt”.’ Tot zijn grote verbazing en vreugde kwam bolkestein hierop terug. Waarom, is hem nooit helemaal duidelijk geworden. ‘Het heeft ongetwijfeld te maken met mijn Den Uyl-boek, al heeft hij dat niet met zoveel woorden gezegd. Hij laat niet gauw het achterste van zijn tong zien.’
Minder te spreken was Bolkestein over Portret van een liberale vrijbuiter dat Max van Weezel en Leonard Ornstein aan het einde van de vorige eeuw over hem schreven. ‘Hij werd daarin teveel opgehemeld naar zijn zin.’ Valse bescheidenheid? ‘Hij lijkt niet heel tevreden met zichzelf. Bijvoorbeeld over het feit dat hij overal aan begon, maar zich nooit ergens volledig op concentreerde. Met zijn wiskundestudie stopte hij voortijdig, met zijn filosofiestudie heeft hij nooit echt iets gedaan, bij Shell voelde hij zich niet op zijn plek.’
Verkuil heeft het intussen 89-jarige VVD-icoon verschillende keren gesproken. ‘Hij wekt een wat ongenaakbare indruk, maar ik heb inmiddels ervaren dat hij ook aardig kan zijn.’ Ze hebben het vooral gehad over periodes waarbij hijzelf als bron onmisbaar is, zijn jeugd bijvoorbeeld. ‘Hoe verder in het verleden, hoe scherper zijn geheugen.’
Inmiddels heeft hij Bolkestein passages uit zijn manuscript in wording laten lezen, waaronder een karakterschets aan het einde van zijn studententijd waarin kritische noten worden gekraakt. ‘“Ik vind het een hard oordeel, maar het is wel waar,” was zijn reactie. Hij is niet uit op een standbeeld voor zichzelf. Hij kan wel tegen een stootje. Zelfs zo dat ik denk: past dit mooi in je zelfkritische imago? Daarmee kun je tenslotte ook scoren.’
Integratie
Bolkestein zal onder meer herinnerd worden als de politicus die kritisch was over de multiculturele samenleving en die integratie op de politieke agenda zette. ‘Hij zei wat hij nodig vond dat ze gezegd werden, benoemde de olifant in de kamer en ging hiermee tegen de gevestigde opinies in.’
Hierbij liet hij zich niet leiden door het onderbuikgevoel van zijn kiezers, laat staan door zijn eigen ervaring in achterstandswijken, want daar kwam hij niet. ‘Hij heeft net als zijn partijgenoot Hans Wiegel aan de rand van de Jordaan gewoond. Wiegel ging daar het café in om te horen wat er leefde onder de gewone mensen. Maar Bolkestein had geen zin om “dat gelul” aan te horen.’ Hij haalde zijn wijsheid liever uit boeken. Hij was zichzelf en probeerde niet krampachtig “gewoon” te zijn.’ Ondanks zijn elitaire uitstraling was hij populair. Net zoals je dat later zag bij Fortuyn of Baudet. ‘Hij werd bijvoorbeeld door een tramconducteur aangesproken die hem prees dat hij hun problemen aan de orde stelde.’
In de politiek maakte Bolkestein niet alleen maar vrienden. Reden dat niet iedereen met Verkuil wil praten, Neelie Kroes bijvoorbeeld. Gelukkig zijn er genoeg andere bronnen die hem helpen om zijn hoofdpersoon te doorgronden. ‘Het is een lastig te kraken man, maar dat maakt hem juist interessant.’
Verkuils Bolkestein-biografie verschijnt naar verwachting in 2025.
