King of the Blues, The Rise and Reign of B.B. King

King of the Blues. De titel van de vorig jaar verschenen biografie van B.B. King is natuurlijk een inkoppertje. B.B. King, King of the Blues, what else? Or who else, for that matter? Nou, daar valt misschien wel wat op af te dingen. Want er zijn nogal wat Kings in de blues. In de eerste plaats natuurlijk zijn naamgenoten Freddy en Albert – nee, geen familie allebei, hoewel Albert nog wel heeft geprobeerd mee te liften op de populariteit van B.B. door zich tot nephew van de grootmeester uit te roepen – maar nee, zo invloedrijk als B.B. kunnen zij toch moeilijk worden genoemd. Robert Johnson dan, King of the Delta Blues Singers, daar kunnen we toch niet aan voorbij? Of wat te denken van Gertrude ‘Ma’ Rainey, Queen of the Blues? En toen die troon al bezet was doopte platenlabel Columbia Bessie Smith doodleuk tot Empress of the Blues. Volkomen terecht, wat mij betreft. Maar hoe terecht is de titel voor B.B.? Daniel de Visé, auteur van King of the Blues, The Rise and Reign of B.B. King, laat overtuigend zien dat onze twintigste-eeuwse muziek – de blues natuurlijk, maar ook de rock and roll, de pop, de rock – er heel anders had uitgezien als B.B. er niet was geweest.

De grammofoon van Tante Victoria

B.B. (Blues Boy) King werd als Riley King in 1925 in Mississippi geboren. Als zoon van een katoenplukker had hij het net als zoveel van zijn zwarte generatiegenoten in de Delta niet breed. Zijn moeder overleed toen hij tien was en Rileys lot leek al vroeg bezegeld. Wat was er anders te doen dan in de voetsporen van zijn vader te treden: katoen plukken, overal waar er vraag was naar goedkope arbeidskrachten. Zo zwierf hij in zijn tienerjaren van Berclair, zijn geboorteplaats, naar Chickasaw County, naar Kilmichael, Lexington, Indianola, allemaal in het hart van de Delta. Katoen, seven days a week for a dollar a day – en vaak dat niet eens. Hij verbleef meestal bij familie, een oom, een tante, een oudoom – families in de Delta zijn groot. Maar voor Riley op een verrassende manier ook de poort naar, ja, naar wat? Naar B.B.! Tante Victoria bleek in het bezit van een grammofoon, waarop de krakende 78 toerenplaten van Blind Lemon Jefferson en Lonnie Johnson te horen waren, naast de imposante stem van Bessie Smith. Riley was verkocht. Dit was de poort. En toen de dominee van de plaatselijke kerk de vijftienjarige katoenplukker een goedkope gitaar in de hand drukte, ging de poort op een kier. Riley bekwaamde zich in de loopjes van Lemon Jefferson en Lonnie Johnson, single-string loopjes, in tegenstelling tot het akkoordenspel van de meeste destijds bekende bluesgitaristen uit de Delta zoals Charley Patton, Son House en Skip James. Sologitaar in plaats van begeleidingsinstrument. De basis voor de gitaarstijl van de latere B.B. – en nog weer later van alle witte bluesgitaristen, te beginnen bij Eric Clapton – lag bij de grammofoon van tante Victoria.

Blues Boy

Maar nog was het niet zover. Eerst moest Riley naar Memphis verhuizen, de zuidelijke bakermat van de blues. Waar veel musici uit de Delta zoals Muddy Waters naar Chicago vertrokken om daar hun muzikale geluk te beproeven, bleef Riley in het Zuiden, waar hij zijn werk overdag op de plantage kon combineren met optredens in de omgeving. Eind jaren veertig wist hij met zijn inmiddels geformeerde band uiteindelijk een uurtje zendtijd per week los te peuteren bij een plaatselijk radiostation. Daar werd zijn epitheton Blues Boy geboren. Het bleek het opstapje naar een eerste platencontract. Op de 78 toerensingletjes uit die tijd is zijn unieke gitaarstijl voor het eerst te horen. Luister bijvoorbeeld naar het typische Three o’clock in the morning uit 1951.

Gaandeweg werd B.B. een hit. Maar voorlopig bleef zijn roem beperkt tot de zwarte gemeenschap. Vergezeld van zijn gitaar Lucille toerde B.B. met zijn band in Big Red – de tourbus – kriskras door de Verenigde Staten om op te treden in het zogenaamde chitlin’ circuit, een verzameling theaters exclusief voor zwarten. Een intensief leven: achteraf is becijferd dat hij in die tijd ongeveer driehonderd optredens per jaar afwerkte, een gemiddelde dat hij tot op hoge leeftijd wist te handhaven. Pas na zijn vijfenzeventigste begon hij het wat rustiger aan te doen, met zo’n honderdvijftig à tweehonderd optredens per jaar. Daar staat tegenover dat hij toen de hele wereld over reisde, van Japan naar Moskou, terug naar de Verenigde Staten, Europa, weer terug naar de Verenigde Staten en ga zo maar door…

Womanizer

Ook na de optredens bleef het zelden rustig. B.B. King was een enorme womanizer, zo blijkt uit de biografie. Altijd waren er in het desbetreffende hotel wel een of twee groupies avant-la-lettre waarop B.B. zijn seksuele lusten kon botvieren. Later, ten tijde van zijn grote populariteit, ging het soms zelfs om halve verdiepingen, waarbij hij van kamer naar kamer kon surfen. Ironisch genoeg was B.B. als gevolg van een ongeluk op de plantage in zijn jongensjaren al onvruchtbaar geworden, maar of hier sprake is van een compensatiemechanisme laat ik – en Daniel de Visé wijselijk ook – aan de Freudianen. Feit is wel dat B.B. bij geen van zijn twee vrouwen kinderen heeft kunnen verwekken en feit is ook dat veel vrouwen met wie hij het in een van die vele hotels deed, later bij hem kwamen aankloppen met de mededeling dat ze zwanger waren en of hij maar voor het kind-in-aantocht wilde zorgen, financieel dan wel te verstaan. Uiteindelijk heeft hij, de onvruchtbare, vijftien kinderen geadopteerd. Compensatiemechanisme? Freud mag het zeggen. Zijn ‘nageslacht’ werd op het eind wel een pain in the ass zoals we nog zullen zien.

De grote doorbraak

De Visé verweeft deze beslissende periode in het leven van Riley King mooi met de opkomst van de civil rights movement in de Verenigde Staten. B.B. en Martin Luther King – another King! – stonden op goede voet met elkaar. En Charles Evers, de broer van de gelynchte Madger Evers, was jarenlang een persoonlijke vriend. Politiek heeft B.B. zich echter zelden expliciet uitgesproken – buiten het feit dat hij voortdurend wees op het belang van onderwijs, onderwijs dat hij zelf in zijn jeugd maar mondjesmaat had gehad. Maar last had hij er natuurlijk wel van, van de segregatie: overnachten alleen in speciale hotels, benzine voor Big Red, prima, maar eten voor de band, nee, dat doen we niet…

We zitten inmiddels middenin de jaren zestig. In Engeland hebben ze de zwarte blues al hoog en breed omarmd. We hoeven maar de namen te noemen van John Mayall en zijn Bluesbreakers, Eric Clapton, The Yardbirds, Ten Years After, Fleetwood Mac, The Rolling Stones. Allemaal schatplichtig aan – vooral – B.B. Ook Nederland was van de partij, denk aan Cuby and the Blizzards. In de Verenigde Staten kwam de grote doorbraak pas later. Voor B.B. vond de doorbraak naar het witte publiek plaats tijdens een optreden op 26 februari 1967 in het Fillmore Auditorium in San Francisco. De zaal was gevuld met een hoofdzakelijk wit publiek, hippies die – ongetwijfeld onder invloed van een en ander – rustig een beetje wazig voor zich uitstarend op de grond bivakkeerden. ‘We must be in the wrong place,’ liet B.B. zich tegen een van zijn bandleden ontvallen. Maar ja, contract is contract, dus toch maar spelen. Het optreden eindigde in een staande ovatie. B.B. was tot tranen geroerd.

The Thrill is Gone

Vanaf dat moment gaat het sky-high. En dan, jammer genoeg, zakt de biografie juist wat in. De carrière van B.B. gaat nog zo’n veertig jaar duren en Daniel de Visé bespreekt trouw iedere concerttour die zijn protagonist in die lange periode onderneemt en iedere plaat die hij opneemt. Daar zitten momenten bij die memorabel genoeg zijn. Luister naar de originele plaatopname van het nummer dat zijn handelsmerk is geworden, The Thrill is Gone uit 1969 of bewonder de manier waarop hij het nummer nog in 1993 in Montreux weet uit te voeren. Kijk naar zijn vingers die de snaren van Lucille beroeren met een tremolo waardoor één noot meer zegt dan een hele toonladder van mindere goden. En besef: hij is inderdaad de King. Maar: niet alles is even goed en niet alles hoeft te worden geboekstaafd, althans niet op de manier van een boekhouder die De Visé in zijn enthousiasme af en toe is.

Interessant wordt het weer, ik hintte er al op, wanneer B.B. op zijn sterfbed ligt. ‘Let op, ze zullen komen, allemaal,’ waarschuwt hij zijn zaakwaarneemster LaVerne Toney, toen het slecht met hem begon te gaan. ‘Wie?’ ‘De vijftien, allemaal.’ En inderdaad, alle vijftien ‘kinderen’ wilden hun deel veiligstellen van het imperium van de King dat, toen hij op negenentachtigjarige leeftijd in 2015 overleed, inmiddels tot zo’n tien miljoen dollar was uitgegroeid. Rechtszaak op rechtszaak volgde en LaVerne Toney – die vele jaren van haar leven aan B.B. had gegeven – liet zich uiteindelijk met een schikking van toch nog zo’n drie miljoen dollar op een zijspoor zetten. Voor de vijftien resteerden per persoon een paar honderdduizend dollar die ze volgens de wens van B.B. aan onderwijs voor hun kinderen moesten besteden. Want onderwijs, dat was aldus B.B. the only thing people can’t take away from you.

Barack Obama, ook nooit om een treffende uitspraak verlegen, memoreerde bij zijn overlijden: ‘B.B. may be gone, but that thrill will be with us forever.’ Waarvan akte.

King of the Blues, The Rise and Reign of B.B. King
Daniel de Visé
Grove Atlantic
ISBN hardcover 9780802158055
ISBN epub 9781611858808
Verschenen in oktober 2021

Bestelinformatie