Jan Terlouw, éminence grise van D66, staat in de belangstelling. Deze week verscheen een herdruk van Oorlogswinter, de roman waarmee Terlouw in 1972 definitief doorbrak als jeugdboekenschrijver. Met een oplage van 260.000 exemplaren en een prijs van 1 euro hopen de landelijke boekhandels jongeren weer aan het lezen te krijgen. Ook debuteert deze week Joep Boerboom met een biografie van Jan Terlouw, Jeugdboekenheld op het Binnenhof. Een interview met de biograaf.
Waarom een biografie van Jan Terlouw?
Toen ik twee jaar geleden het plan opvatte een biografie te gaan schrijven wist ik dat het een politieke biografie zou zijn. Politiek heeft me altijd geïnteresseerd, het is de reden dat ik Internationale Betrekkingen ben gaan studeren. De keuze viel op Terlouw omdat hij, behalve politicus, ook schrijver is. Ik had het idee opgevat om door de bril van zijn boeken naar zijn leven en politieke ideeën te kijken. De Jan Terlouw, die als dertienjarige de hongerwinter meemaakte, blijkt bijvoorbeeld erg te lijken op de hoofdpersoon uit zijn boek Oorlogswinter: een jongen die door de oorlog verantwoordelijkheden en vrijheden krijgt die hij onder andere omstandigheden op die leeftijd niet gekregen zou hebben. De bezetting heeft zijn kijk op het leven in belangrijke mate gevormd. Koning van Katoren is dan weer een vertaling van zijn politieke ideeën.
Heb je zijn boeken als puber gelezen?
Ja, met name Koning van Katoren is altijd een favoriet geweest. Terlouw richt zich bewust op de doelgroep van de adolescent, een periode die heel vormend is. Kinderen kunnen volgens hem al op jonge leeftijd verantwoordelijkheden dragen en tegelijkertijd zijn ze nog onbevangen genoeg om nieuwe ideeën te accepteren.
Interessant is dat hij op vrij late leeftijd politicus en schrijver werd, zo rond zijn veertigste. In hoeverre denk je dat er sprake was van een roeping?
Die was er niet, denk ik. In mijn slotstuk citeer ik Terlouw: “Ik heb de politiek beoefend als een beroep en niet als een hartstocht.” Als kernfysicus was hij dertien jaar bezig in een heel gespecialiseerd vakgebied, wat niet strookte met zijn brede belangstelling. Toeval heeft een rol gespeeld in zijn leven. d66 werd opgericht op een moment dat hij aan een carrièreswitch toe was, de partij paste als een jas. Het beroep op vrijheid en eigen verantwoordelijkheid sloot aan op zijn levensvisie. Wat het schrijverschap betreft, heeft hij zich vooral laten overhalen door zijn vrouw. Zij stimuleerde hem de verhalen die hij aan zijn kinderen vertelde op papier te zetten. Het succes deed de rest.
Je zegt dat d66 hem paste als een jas, maar verdween het thema van de bestuurlijke vernieuwing onder zijn fractievoorzitterschap niet in de onderste la?
Terlouw heeft de oplossingen voor democratisering binnen de bestaande structuren gezocht, bestuurlijke vernieuwing was niet zozeer wat hem aansprak in de partij. Het was veel meer het geven van keuzevrijheid aan mensen, niet betuttelen, niet redeneren vanuit dogma’s. Als domineeszoon die zich heeft losgemaakt van zijn milieu was hij wars van dogmatische ideeën.
Wat je in je biografie treffend beschrijft is dat Terlouw in menig opzicht visionair is geweest in de samenhang tussen economie, milieu en energie. Toch heeft hij als minister van Economische Zaken in het tweede kabinet-Van Agt de liberalisering nauwelijks een halt toegeroepen. Is dat niet in tegenspraak met zijn politieke denken?
Er spelen daar een aantal dingen een rol. Ik denk dat hij in sociaaleconomisch opzicht nooit heel links is geweest. Daarnaast heeft hij zich heel erg geïdentificeerd met de functie van minister van Economische Zaken. Terlouw had een vastomlijnd beeld wat je als minister wel en niet moest doen. Hij vond sowieso dat hij het landsbelang moest dienen. Prioriteit hadden de staatsfinanciën, het investeringsklimaat. Vergeet niet dat de economische situatie op dat moment buitengewoon moeilijk was.
Herinneren we ons over twintig jaar Jan Terlouw nog?
Dat is altijd moeilijk te zeggen. In ieder geval behoort hij, vind ik, tot de Grote Drie binnen D66. Van Mierlo – Terlouw – Pechtold, de leiders die de partij veruit het langst hebben geleid. Ik denk dat zonder Terlouw de partij niet meer had bestaan. Die was op sterven na dood toen Van Mierlo terugtrad. Samen met Glastra van Loon heeft Terlouw de partij uit het slop getrokken. Dat is een grote verdienste. D66 is afhankelijk van een charismatische leider, omdat de partij geen vaste aanhang heeft, in tegenstelling tot de traditionele partijen die vanuit de verzuiling zijn ontstaan en kunnen rekenen op die vaste aanhang. Daardoor is de persoon van de leider altijd heel belangrijk geweest. Bij Pechtold zie je dat ook, die is heel bepalend voor het beeld van D66.
Terlouw heeft het persoonlijke in de politiek bepaald niet geschuwd.
Af en toe gaf hij zelfs een kijkje in zijn privéleven. Filmploegen kwamen bij hem thuis, wat in die tijd nog niet gebruikelijk was. Ernst Bakker speelde daarin een belangrijke rol. Hij was de spindokter die precies wist hoe hij Terlouw in de media moest krijgen. Terlouw had de kwaliteit op een heel toegankelijke manier zaken voor het voetlicht te brengen. Een verteller, iemand die beeldend sprak. Daar kwamen ze bij elkaar, de schrijver en de politicus.
Jan Terlouw. Jeugdboekenheld op het Binnenhof
Joep Boerboom
Uitgeverij Boom
ISBN 9789089536136
Vanaf vandaag in de boekhandel
